Nâng cao nhận thức người tiêu dùng là chìa khóa thúc đẩy sản xuất và tiêu dùng bền vững

Theo dõi KT&TD trên

Xu thế tất yếu

Mới đây, tại Hà Nội, Diễn đàn “Thúc đẩy sản xuất, tiêu dùng bền vững trong hệ thống phân phối hiện đại" đã được tổ chức. Đây là hoạt động trong chuỗi sự kiện thuộc Chương trình hành động quốc gia về sản xuất và tiêu dùng bền vững giai đoạn 2021 - 2030.

Tại diễn đàn các nhận định đều đánh giá, sản xuất xanh, tiêu dùng bền vững là yêu cầu tất yếu, không thể thiếu và là xu thế không chỉ riêng tại Việt Nam mà còn chung trên toàn cầu hiện nay, nhất là khi nguồn tài nguyên trên thế giới ngày càng cạn kiệt.

Chủ tịch Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia, Bộ Công Thương khẳng định, sản xuất và tiêu dùng bền vững là xu hướng thiết thực và bắt buộc đối với sự phát triển bền vững của nền kinh tế và xã hội. Trong quá trình này, doanh nghiệp và người tiêu dùng là hai chủ thể có vai trò quan trọng và có sự tương tác qua lại chặt chẽ với nhau. Để bảo đảm hiệu quả của hoạt động thì việc nâng cao nhận thức của chủ thể hoạt động là giải pháp có tính căn cơ, quyết định sự thành công và mang tới kết quả bền vững.

"Sản xuất và tiêu dùng bền vững là một quá trình lâu dài, không thể đạt được kết quả thành công trong một thời gian ngắn. Đây cũng là quá trình đòi hỏi sự tham gia của tất cả chủ thể trong xã hội, trong đó, người tiêu dùng là nhân tố đóng vai trò quyết định, vừa là đối tượng thụ hưởng vừa là động lực, là mục tiêu để các chủ thể khác hướng tới", ông Dũng lưu ý thêm.

Chia sẻ tại diễn đàn, bà Đinh Thị Mỹ Loan, Chủ tịch Danh dự Hiệp hội các nhà bán lẻ Việt Nam cho biết: “Những năm qua, Việt Nam bước đầu đã có một số thành tựu nhất định trong việc thúc đẩy sản xuất và tiêu dùng bền vững. Tuy nhiên, cần phải cố gắng nhiều hơn nữa, quyết liệt hơn nữa để biến xu hướng này thành hiện thực trong cuộc sống.

Bà Loan đặc biệt nhấn mạnh vai trò của hệ thống phân phối bán lẻ trong việc thúc đẩy xu hướng tiêu dùng bền vững. “Nếu chỉ chú ý vào sản xuất và tiêu dùng nhưng không chú trọng đẩy mạnh khâu phân phối thì chúng ta sẽ không đi đến đâu. Những công sức từ khâu sản xuất, kiểm soát nguyên vật liệu, quy trình công nghệ, thiết kế bao bì để tạo ra sản phẩm nhưng mắc ở khâu phân phối thì không thể thành công đưa sản phẩm đến tay người tiêu dùng”, bà Loan chia sẻ.

Khảo sát năm 2023 của Nielsen IQ cho thấy, 49% người tiêu dùng mang túi riêng, sử dụng túi tái chế; 47% chỉ mua đồ cần thiết, tránh lãng phí; 45% người tiêu dùng có ý thức phân loại rác tái chế và tiết kiệm điện. Nghiên cứu cũng chỉ rõ, sự kỳ vọng của người tiêu dùng với doanh nghiệp về những sáng kiến và hành động thiết thực nhằm cải thiện môi trường. Theo đó, 38% người tiêu dùng đánh giá sáng kiến và hành động thiết thực của doanh nghiệp nhằm cải thiện môi trường là cực kỳ quan trọng.

Còn khảo sát về xu hướng tiêu dùng xanh từ góc nhìn của người tiêu dùng Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh của Intage Việt Nam cũng cho thấy, tiêu dùng xanh đang trở thành vấn đề tất yếu. Họ nhận thức được sự cần thiết của các hoạt động bảo vệ môi trường và thay đổi hành vi, thói quen để có các tác động tích cực và bảo vệ môi trường.

Thay đổi từ nhận thức đến hành vi

Theo kinh nghiệm của các nước phát triển, nâng cao nhận thức người tiêu dùng trong việc tiêu dùng bền vững là chìa khóa và động lực chính để tạo ra môi trường sống trong lành và bền vững cho toàn thể xã hội.

Có nhiều cách để thúc đẩy tiêu dùng bền vững, nhưng việc điều chỉnh hành vi người tiêu dùng là yếu tố cốt lõi. Bởi một hành vi đơn lẻ có thể nhỏ bé, nhưng hàng tỷ hành vi nhỏ của tất cả người dân trên toàn cầu lại có ảnh hưởng rất lớn. Tuy nhiên, việc điều chỉnh hành vi của người tiêu dùng lại không hề đơn giản.

Theo Chương trình Môi trường của Liên hợp quốc, phần lớn lựa chọn tiêu dùng hiện nay theo thói quen, số đông, trong khi hệ quả của tiêu dùng thường khó nhận ra trước mắt. Nhiều người không quan tâm, hoặc cho rằng hành vi của mình không liên quan trực tiếp đến tiêu dùng bền vững. Hoặc nếu có nhận ra trách nhiệm bản thân thì hành vi tiêu dùng bền vững thường khó duy trì do bất tiện trong công việc, sinh hoạt hằng ngày.

Ông Jinwoo Song, Tổng Giám đốc BAEMIN Việt Nam thách thức lớn nhất là thay đổi hành vi của khách hàng. Hiện nay ở Việt Nam, người tiêu dùng đã dành ra sự quan tâm nhất định tới các sản phẩm thân thiện với môi trường, nhưng nhu cầu sử dụng các sản phẩm thân thiện với môi trường của khách hàng chưa phải quá lớn.

Cùng với đó, giá cả vẫn là yếu tố chi phối hàng đầu, với mức giá thành phẩm các nguyên liệu thân thiện môi trường hiện đang chênh lệch tới 30% so với bao bì thông thường, sẽ là rào cản lớn trong việc thay đổi hành vi và đáp ứng nhu cầu khách hàng.

Ở Việt Nam, tiêu dùng xanh là một trong những nội dung quan trọng trong Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050. Vì vậy, tiêu dùng xanh ngày càng được quan tâm nhiều hơn, cùng với các hoạt động liên quan đến quá trình sản xuất và tiêu dùng bền vững đối với môi trường.

Thực tế thời gian qua, để có thể tiêu dùng bền vững, người tiêu dùng vẫn rất cần có sự hỗ trợ, quan tâm, tạo điều kiện để từ các chủ thể liên quan như cơ quan quản lý nhà nước, các doanh nghiệp sản xuất và phân phối. Khi các doanh nghiệp triển khai những chương trình hành động về sản xuất bền vững thường gặp nhiều khó khăn, khiến giá thành sản phẩm tăng lên, trong bối cảnh không phải người tiêu dùng nào cũng có đủ điều kiện chi trả cho những sản phẩm xanh, sản phẩm bền vững.

Em Cao Diễm Hằng, Phó Chủ nhiệm CLB Thế hệ xanh, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân cho rằng để nâng cao hiệu quả của việc hướng giới trẻ trong tiêu dùng bền vững chính là việc gia tăng nhận thức của mỗi cá nhận đối với các vấn đề về môi trường. Mỗi người nên là một giải pháp thay vì trở thành 1 tác nhân gây hại cho môi trường, chỉ khi những nhận thức đó đã được nâng cao, mọi người mới bước đến được giải pháp tiếp theo đó là dần thay đổi được hành vi của mình.

“Mỗi người có thể thực hiện thay đổi hành vi từ những việc làm rất nhỏ trong đời sống hàng ngày. Ví dụ như khi sử dụng thực phẩm chỉ sử dụng những sản phẩm bền vững, sản phẩm ogannic, sản phẩm VietGAP, GlobalGAP, hạn chế sử dụng những sản phẩm thời trang nhanh, tiết kiệm điện, nước là những thói quen thường ngày có thể thay đổi của mỗi người tiêu dùng, nhất là những người tiêu dùng trẻ từ bản thân sau đó tác động và lan tỏa đến những người khác”, Cao Diễm Hằng chia sẻ.

Cần giải pháp quyết liệt và đồng bộ

Tại diễn đàn, PGS, TS Nguyễn Đình Thọ - Viện trưởng Viện Chiến lược, chính sách tài nguyên và Môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường cũng khẳng định vai trò của người tiêu dùng có ý nghĩa hết sức quan trọng trong trong quá trình phát triển kinh tế tuần hoàn. Chính vì vậy trong chương trình hành động cũng như chiến lược chính sách của Trung ương và địa phương, cũng như quy hoạch, kế hoạch của quốc gia đều yêu cầu các doanh nghiệp lồng ghép kinh tế tuần hoàn vào trong quá trình sản xuất.

Đối với người dân và cộng đồng, hệ thống giáo dục cũng được yêu cầu lồng ghép chương trình đào tạo hướng tới việc thay đổi hành vi của người tiêu dùng, hướng người tiêu dùng đến việc chuyển đổi từ tiêu dùng sản phẩm nâu sang tiêu dùng sản phẩm xanh trong sử dụng dịch vụ giao thông công cộng cũng như sản phẩm phục vụ cho nhu cầu sinh hoạt.

“Ngoài việc xây dựng thể chế, giáo dục nâng cao nhận thức cần tập trung vào cơ chế khuyến khích và cách thức để hướng người tiêu dùng buộc phải thay đổi hành vi trong quá trình sử dụng sản phẩm; khuyến khích người dân phân loại rác thải tại nguồn đi kèm với quy định xử phạt sau thời gian cụ thể. Cùng với đó cũng yêu cầu các doanh nghiệp đến cuối năm 2024 không sản xuất các túi nilon, các siêu thị không sử dụng các túi nhựa đựng hàng hóa”, ông Thọ nêu định hướng.

Theo ông Đào Xuân Lai, Trợ lý Đại diện Trường trú, Trưởng phòng Biến đổi khí hậu và Môi trường UNDP Việt Nam, người tiêu dùng sẽ là người quyết định quan trọng nhất. Bởi vì người tiêu dùng sẽ là người quyết định sử dụng các sản phẩm địa phương, đặc biệt là giới nếu quyết định chỉ sử dụng những sản phẩm đồ uống đóng trong chai có tỷ lệ tái chế ít nhất từ 20% - 30% sẽ buộc doanh nghiệp sẽ phải đáp ứng theo. Như vậy, tất cả các doanh nghiệp sẽ có chung 1 điểm xuất phát công bằng, phù hợp với quy luật cạnh tranh, nếu doanh nghiệp nào không chuyển hướng sẽ tự mang đến cho mình sự bất lợi.

Ông Lê Mạnh Phong - Giám đốc Điều hành Hệ thống Go/BigC vùng Hà Nội và miền Bắc chia sẻ: “Hiện nay chúng ta có 2 kênh phân phối bán lẻ là hiện đại và truyền thống. Bất kỳ chính sách nào đưa ra mà không đến được cả 2 kênh đều sẽ khó khăn khi đặt các mục tiêu hướng đến môi trường, đặc biệt khi kênh phân phối hiện đại mới chỉ chiếm 26%. Nỗ lực của chỉ riêng các doanh nghiệp bán lẻ hiện đại là chưa đủ và không thể tạo xu thế lớn trong xã hội.”

Có thể thấy, hành vi của người tiêu dùng đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển xu hướng tiêu dùng. Tuy nhiên, thay đổi hành vi người tiêu dùng là một thách thức rất lớn cho chính phủ vì nhiều khi ý định và hành động của con người không nhất quán. Điều này đặt ra yêu cầu mới cho những nhà hoạch định chính sách, đó là đưa những kiến thức về khoa học hành vi vào các chính sách phát triển tiêu dùng bền vững. Theo đó, tập trung vào thay đổi hành vi người tiêu dùng thông qua các biện pháp đánh giá; các chương trình vận động thu hút sự chú ý của người tiêu dùng vào các sản phẩm bền vững; các chiến dịch giúp người tiêu dùng lên kế hoạch cụ thể trước khi mua hàng,…

Để thúc đẩy sản xuất và tiêu dùng bền vững, Bộ Công thương đã trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 889/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình hành động quốc gia về sản xuất và tiêu dùng bền vững giai đoạn 2021 - 2030. Trong đó, nhấn mạnh việc thúc đẩy quản lý, khai thác và sử dụng hiệu quả, bền vững tài nguyên, khuyến khích phát triển nguyên vật liệu và sản phẩm thân thiện môi trường, có thể tái tạo, tái sử dụng và tái chế; thúc đẩy sản xuất và tiêu dùng bền vững trên nền tảng đổi mới và phát triển các mô hình sản xuất và tiêu dùng bền vững hướng đến phát triển nền kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam.

Bên cạnh đó, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi) mới được Quốc hội thông qua vào tháng 6/2023, trong đó bổ sung quy định, chính sách về thúc đẩy sản xuất và tiêu dùng bền vững.

Trung Anh