Nông sản Việt trước áp lực tiêu chuẩn quốc tế: Thay đổi để phát triển
Trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu rộng, nông sản Việt Nam không còn đứng trước những rào cản thuế quan đơn thuần mà phải đối mặt với hàng loạt tiêu chuẩn kỹ thuật khắt khe từ các thị trường nhập khẩu lớn.
Những yêu cầu về truy xuất nguồn gốc, an toàn thực phẩm, dư lượng thuốc bảo vệ thực vật hay tính bền vững trong sản xuất đã trở thành yếu tố quyết định việc một lô hàng có được chấp nhận hay bị trả về.
Nông sản Việt Nam đã ghi dấu ấn trên bản đồ thương mại toàn cầu với những mặt hàng chủ lực như gạo, cà phê, hạt điều, hồ tiêu và thủy sản. Tuy nhiên, hành trình chinh phục các thị trường khó tính như EU, Nhật Bản hay Hoa Kỳ ngày càng trở nên gian nan khi các quốc gia này liên tục nâng cao rào cản kỹ thuật và tiêu chuẩn an toàn thực phẩm. Đây không chỉ là thách thức mà còn là cơ hội buộc ngành nông nghiệp Việt Nam phải cải tổ toàn diện.
Áp lực từ các tiêu chuẩn quốc tế thể hiện rõ nhất qua các quy định nghiêm ngặt về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, kim loại nặng và các chất cấm trong sản phẩm nông nghiệp. Chỉ trong năm 2024, đã có hàng chục lô hàng nông sản Việt Nam bị trả về do không đáp ứng được các tiêu chuẩn này. Điều này không chỉ gây thiệt hại kinh tế trực tiếp mà còn ảnh hưởng đến uy tín và thương hiệu nông sản Việt trên trường quốc tế.
Tại nhiều vùng chuyên canh, nông dân đã bắt đầu quen với việc ghi chép nhật ký canh tác, áp dụng công nghệ sinh học, hữu cơ và tuân thủ nghiêm ngặt quy trình sản xuất sạch. Các hợp tác xã, doanh nghiệp lớn đóng vai trò cầu nối giữa nông dân với thị trường, không chỉ hỗ trợ kỹ thuật mà còn hướng dẫn xây dựng vùng nguyên liệu đạt chuẩn. Sự thay đổi tư duy từ sản xuất những gì mình có sang sản xuất những gì thị trường cần đang dần lan tỏa, dù chậm nhưng đầy triển vọng.
Một yếu tố then chốt khác chính là minh bạch trong chuỗi cung ứng. Khi thế giới ngày càng quan tâm đến sự bền vững, câu chuyện về một quả thanh long hay trái xoài không còn dừng ở chất lượng bên ngoài, mà còn là câu hỏi: sản phẩm ấy đến từ đâu, được trồng như thế nào, có tôn trọng môi trường hay quyền lợi người lao động hay không? Đây không còn là chuyện của riêng doanh nghiệp xuất khẩu, mà là trách nhiệm của cả hệ sinh thái nông nghiệp.
Thực tế cũng cho thấy, những doanh nghiệp dám đầu tư vào công nghệ chế biến sâu, xây dựng thương hiệu và tuân thủ nghiêm ngặt các quy định quốc tế thường có cơ hội tiếp cận thị trường tốt hơn, từ đó giá bán cũng cao hơn. Ngược lại, các lô hàng vi phạm tiêu chuẩn, bị trả về không chỉ gây thiệt hại về kinh tế mà còn làm tổn hại hình ảnh nông sản Việt trên trường quốc tế.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã nhận định rằng việc đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế không chỉ là yêu cầu bắt buộc mà còn là động lực thúc đẩy ngành nông nghiệp Việt Nam phát triển theo hướng bền vững và hiện đại. Theo đó, nhiều chương trình hỗ trợ nông dân tiếp cận với các chứng nhận quốc tế như GlobalGAP, Organic EU, hay ASC đã được triển khai.
Tại các vùng trồng cà phê Tây Nguyên, mô hình canh tác bền vững đang dần thay thế phương thức sản xuất truyền thống. Thay vì sử dụng nhiều phân bón hóa học và thuốc trừ sâu, người nông dân được khuyến khích áp dụng các biện pháp quản lý dịch hại tổng hợp, sử dụng phân hữu cơ và bảo tồn đa dạng sinh học. Kết quả là những lô cà phê đạt chứng nhận Rainforest Alliance hay UTZ đã mang lại giá trị cao hơn 15-20% so với cà phê thông thường.
Đồng bằng sông Cửu Long, vựa lúa gạo của cả nước, cũng đang chứng kiến sự chuyển đổi mạnh mẽ. Các hợp tác xã nông nghiệp đã được thành lập để tập hợp nông dân nhỏ lẻ, giúp họ áp dụng quy trình canh tác đồng bộ theo tiêu chuẩn VietGAP và GlobalGAP.
Tuy nhiên, con đường chuyển đổi không phải không có trở ngại. Chi phí đầu tư ban đầu để áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế khá cao, trong khi nhiều nông hộ nhỏ lẻ không đủ nguồn lực tài chính. Bên cạnh đó, việc thay đổi tư duy và thói quen canh tác truyền thống đòi hỏi thời gian và sự kiên nhẫn.
Thực tế cho thấy, những vùng sản xuất đã chuyển đổi theo hướng đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế đang gặt hái được những thành công đáng kể. Các doanh nghiệp xuất khẩu rau quả tại Lâm Đồng đã xây dựng được chuỗi cung ứng ổn định sang thị trường Nhật Bản, Hàn Quốc nhờ áp dụng nghiêm ngặt các tiêu chuẩn an toàn thực phẩm. Tương tự, mô hình nuôi tôm theo tiêu chuẩn ASC tại Cà Mau đã giúp sản phẩm thủy sản Việt Nam vượt qua được các rào cản kỹ thuật tại thị trường EU.
Công nghệ đang đóng vai trò quan trọng trong quá trình chuyển đổi này. Các giải pháp truy xuất nguồn gốc dựa trên công nghệ blockchain, ứng dụng Internet vạn vật (IoT) trong giám sát môi trường canh tác, hay các nền tảng kết nối trực tiếp nông dân với thị trường đang được triển khai rộng rãi. Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp, số lượng doanh nghiệp khởi nghiệp trong lĩnh vực nông nghiệp công nghệ cao đã tăng gấp ba lần trong 5 năm qua.
Chính phủ cũng đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ quá trình chuyển đổi này. Từ các chương trình tín dụng ưu đãi cho nông nghiệp sạch, đến việc đầu tư cơ sở hạ tầng phục vụ nông nghiệp công nghệ cao và hỗ trợ chi phí chứng nhận quốc tế. Những chính sách này đang từng bước tháo gỡ khó khăn cho người nông dân và doanh nghiệp nông nghiệp.
Có thể nói, áp lực từ các tiêu chuẩn quốc tế đang buộc ngành nông nghiệp Việt Nam phải thay đổi toàn diện. Đây không chỉ là thách thức mà còn là cơ hội để nông sản Việt Nam nâng cao giá trị, khẳng định vị thế trên thị trường toàn cầu. Con đường phía trước còn nhiều gian nan, nhưng với sự đồng lòng của người nông dân, doanh nghiệp và chính phủ, nông nghiệp Việt Nam hoàn toàn có thể vượt qua áp lực để phát triển bền vững.
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và cạnh tranh thương mại toàn cầu ngày càng gay gắt, việc chuyển đổi để đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế không còn là lựa chọn mà là con đường tất yếu cho nông sản Việt Nam nếu muốn tồn tại và phát triển trong tương lai.
Tiến Hoàng
