Nông sản Việt và hành trình Xanh hóa: Xu hướng hay cuộc cách mạng?
Giữa bối cảnh toàn cầu đang chứng kiến sự chuyển dịch mạnh mẽ về nhận thức tiêu dùng, nông sản Việt Nam đang đứng trước ngưỡng cửa của một cuộc thay đổi lớn. "Xanh hóa" không còn là khái niệm xa lạ mà đang dần trở thành động lực thúc đẩy sự phát triển bền vững trong ngành nông nghiệp nước nhà.
Nhưng câu hỏi đặt ra: đây chỉ là một xu hướng nhất thời hay thực sự là một cuộc cách mạng đang diễn ra?
Nhìn lại chặng đường phát triển của nông nghiệp Việt Nam, chúng ta không thể phủ nhận những thành tựu đáng kể trong việc gia tăng sản lượng và giá trị xuất khẩu. Từ một quốc gia thiếu lương thực, Việt Nam đã vươn lên trở thành cường quốc xuất khẩu gạo, cà phê, hạt điều và nhiều mặt hàng nông sản khác. Tuy nhiên, cái giá phải trả cho mô hình phát triển thiên về số lượng này là không nhỏ: đất đai bị thoái hóa, nguồn nước ô nhiễm, tình trạng lạm dụng hóa chất nông nghiệp và phát thải khí nhà kính gia tăng.
Trong bối cảnh đó, hành trình xanh hóa nông sản Việt bắt đầu manh nha từ những trang trại hữu cơ nhỏ lẻ, dần lan rộng thành phong trào sản xuất theo các tiêu chuẩn bền vững như VietGAP, GlobalGAP hay hữu cơ. Những người nông dân tiên phong đã chứng minh rằng canh tác "xanh" không chỉ bảo vệ môi trường mà còn có thể mang lại giá trị kinh tế cao hơn thông qua việc tiếp cận các thị trường cao cấp trong và ngoài nước.
Tại các vùng trọng điểm nông nghiệp như Đồng bằng sông Cửu Long, nhiều mô hình canh tác lúa thông minh với khí hậu (SRI) đã giúp giảm đáng kể lượng nước sử dụng và phát thải methane, đồng thời duy trì hoặc thậm chí cải thiện năng suất. Ở Tây Nguyên, các đồn điền cà phê đang chuyển dần sang mô hình cà phê bóng mát, vừa bảo tồn đa dạng sinh học vừa tăng khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu.
Nhưng con đường xanh hóa không thiếu chông gai. Chi phí chứng nhận cao, thiếu hỗ trợ kỹ thuật, và thị trường tiêu thụ chưa ổn định khiến nhiều nông dân e ngại chuyển đổi. Trong khi đó, người tiêu dùng trong nước, dù ngày càng quan tâm đến thực phẩm an toàn, vẫn còn lưỡng lự với mức giá cao hơn của sản phẩm xanh.
Điểm sáng là sự vào cuộc mạnh mẽ của các doanh nghiệp và chính sách hỗ trợ từ nhà nước. Nhiều tập đoàn lớn đã xây dựng chuỗi giá trị xanh từ trang trại đến bàn ăn, đầu tư vào công nghệ và quy trình sản xuất thân thiện môi trường. Các chương trình truy xuất nguồn gốc, chứng nhận bền vững đang được triển khai rộng rãi hơn, tạo điều kiện cho nông sản xanh Việt Nam vươn ra thị trường quốc tế.
Đặc biệt, trong bối cảnh các thị trường xuất khẩu trọng điểm như EU, Mỹ, Nhật Bản ngày càng siết chặt các tiêu chuẩn về môi trường và an toàn thực phẩm, xanh hóa không còn là lựa chọn mà đã trở thành yêu cầu bắt buộc nếu nông sản Việt muốn duy trì vị thế trên thị trường toàn cầu.
Cuộc cách mạng xanh trong nông nghiệp Việt Nam còn được thúc đẩy bởi những cam kết quốc tế về biến đổi khí hậu và phát triển bền vững. Với mục tiêu giảm phát thải ròng về 0 vào năm 2050, ngành nông nghiệp - vốn chiếm tỷ trọng lớn trong tổng phát thải của quốc gia - đang phải thay đổi căn bản phương thức sản xuất.
Điểm đáng chú ý là xu hướng xanh hóa đang diễn ra đồng thời với quá trình số hóa và ứng dụng công nghệ cao trong nông nghiệp. Các giải pháp IoT, trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn đang được áp dụng để tối ưu hóa việc sử dụng nước, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, giúp nông dân vừa giảm chi phí vừa giảm tác động môi trường. Mô hình nông nghiệp chính xác, nông nghiệp thông minh đang dần trở nên phổ biến tại các vùng sản xuất hàng hóa tập trung.
Sự kết hợp giữa trí tuệ bản địa và công nghệ hiện đại đang mở ra hướng đi mới cho nông nghiệp Việt Nam: vừa kế thừa những kinh nghiệm canh tác bền vững của cha ông, vừa tích hợp những tiến bộ khoa học kỹ thuật mới nhất. Những giống cây trồng bản địa quý hiếm đang được phục tráng và phát triển thành sản phẩm đặc sản có giá trị cao, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng về thực phẩm đặc trưng, an toàn và thân thiện với môi trường.
Tầm nhìn xa hơn, hành trình xanh hóa nông sản Việt không chỉ dừng lại ở việc giảm tác động tiêu cực mà còn hướng tới tạo ra những giá trị tích cực cho môi trường và xã hội. Mô hình nông lâm kết hợp, nông nghiệp tuần hoàn, canh tác tái sinh đang dần được áp dụng, không chỉ sản xuất lương thực mà còn góp phần hấp thụ carbon, phục hồi đất, bảo tồn đa dạng sinh học và tạo sinh kế bền vững cho cộng đồng nông thôn.
Nhìn tổng thể, có thể khẳng định rằng xanh hóa nông sản Việt Nam không đơn thuần là một xu hướng tạm thời mà đã và đang trở thành một cuộc cách mạng thực sự, với những thay đổi sâu sắc trong tư duy sản xuất và tiêu dùng. Đây là quá trình không thể đảo ngược, được thúc đẩy bởi cả áp lực thị trường, yêu cầu của người tiêu dùng và tính cấp thiết của các vấn đề môi trường toàn cầu.
Thách thức lớn nhất hiện nay là làm sao để cuộc cách mạng này diễn ra nhanh hơn, toàn diện hơn và công bằng hơn, không để một bộ phận nông dân nhỏ lẻ, thiếu nguồn lực bị bỏ lại phía sau. Điều này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà nước, doanh nghiệp, nhà khoa học và người nông dân trong việc xây dựng các chính sách hỗ trợ, cơ chế chia sẻ rủi ro và chuyển giao công nghệ phù hợp.
Từ góc nhìn tổng quan, hành trình xanh hóa nông sản Việt Nam không chỉ là cách để đáp ứng các yêu cầu khắt khe của thị trường quốc tế hay giải quyết các vấn đề môi trường cấp bách, mà còn là con đường tất yếu để nâng tầm giá trị và thương hiệu nông sản Việt trên bản đồ thế giới. Đây không phải là sự lựa chọn giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường, mà là sự kết hợp hài hòa cả hai mục tiêu, hướng tới một nền nông nghiệp thịnh vượng, bền vững và có khả năng chống chịu với những thách thức của tương lai.
Tiến Hoàng
