Người giữ hồn Trung thu truyền thống
Trong căn nhà nhỏ nằm sâu trong một con ngõ tại làng Bá Dương Nội, xã Ô Diên, Hà Nội, những sản phẩm gắn liền với Tết Trung thu xưa như ông tiến sĩ giấy, ông đánh gậy múa rối, đèn kéo quân, diều sáo rực rỡ được bày biện khắp nơi.
Đây cũng là không gian làm việc của ông Nguyễn Văn Tý, người thợ duy nhất còn giữ nghề làm đồ chơi truyền thống ở vùng đất Đan Phượng. Người đàn ông đã ngoài lục tuần vẫn ngày ngày cặm cụi với tre, nứa, giấy dó, hồ dán, những vật liệu tưởng chừng chỉ còn thấy trong ký ức.
Từ nhỏ, ông Tý đã được truyền cảm hứng làm đồ chơi từ cha và anh trai. Sau khi hoàn thành nhiệm vụ trong quân đội, năm 1983 ông trở về quê, vừa công tác xã hội, vừa làm đồ chơi để vợ đem ra chợ bán. “Trên địa bàn chỉ còn mình tôi làm nghề này thôi. Tôi có may mắn là trời phú đôi tay khéo léo, học hỏi nhanh nên có thể giữ gìn và phát triển nghề. Dù thu nhập không cao, nhưng với tôi, giữ nghề là giữ giá trị văn hóa dân tộc”, ông Tý chia sẻ.
Với ông, mỗi sản phẩm đồ chơi không đơn thuần là vật trang trí hay món đồ chơi trẻ con mà là linh hồn của truyền thống, là món quà gửi gắm ước mơ, niềm tin về tương lai. Trong mâm cỗ Trung thu không thể thiếu ông tiến sĩ, ông đánh gậy. Ông cho hay: “Hình tượng ông tiến sĩ là hình tượng một đại khoa kính tu triều Lý có cống hiến cho nền dân trí, biểu tượng cho những người học tài, giỏi giang, đỗ đạt được làm quan lớn trong một triều. Mọi người bày ông tiến sĩ trong mâm cỗ nhằm gửi gắm và mong muốn con cháu được học hành ngoan ngoãn, giỏi giang, thành tài, tương lai tươi sáng”. Hai ông đánh gậy, được coi như vệ sĩ canh giữ và bảo vệ cho ông tiến sĩ. “Hai ông đánh gậy được treo trước hiên nhà, trước gió trông trăng để giúp các cháu thư giãn đặc biệt với những bài toán khó, các cháu có thể làm được”, ông Tý giải thích.
Làm một sản phẩm nhỏ bé tưởng chừng đơn giản, nhưng thực tế vô cùng công phu và đòi hỏi sự tỉ mẩn tuyệt đối. Từ chọn nứa, làm khuôn, dán giấy cho tới khâu tạo hình đều được thực hiện hoàn toàn bằng thủ công. Ông Tý cho biết công đoạn tạo hình và gắn kết các bộ phận để sản phẩm chắc chắn và cân bằng, giữ được nét truyền thống là điều quan trọng. Người thợ không chỉ cần kỹ thuật, mà còn phải thổi “hồn” vào từng sản phẩm. “Quan trọng nhất là phải có hồn, sự tươi tắn, hiền hậu lên khuôn mặt của nhân vật”, ông chia sẻ.
Nhưng nghề truyền thống nay cũng đang phải đối diện với muôn vàn thử thách. Đồ chơi công nghiệp, đặc biệt là hàng ngoại nhập từ Trung Quốc, tràn ngập thị trường. Giá rẻ, mẫu mã đa dạng, bắt mắt khiến nhiều phụ huynh dễ dàng lựa chọn. Trong khi đó, sản phẩm thủ công lại cần nhiều công sức, giá thành cao hơn, nên thị phần ngày càng thu hẹp. Ông Tý đã từng có ý định bỏ nghề song chính sự yêu nghề, nặng lòng và tâm huyết với nghề truyền thống của ông cha, ông Tý trải lòng: “Nghề này thu nhập không cao nhưng đó là cách tôi giữ hồn Tết Trung thu Việt Nam còn sống mãi, giữ giá trị văn hóa dân tộc”. Khách hàng tìm đến ông phần lớn là những người yêu văn hóa truyền thống, hoặc các trường học muốn tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh. Đó cũng là động lực để ông bám trụ với nghề. Chính lòng kiên trì của ông Tý đã giữ được ngọn lửa truyền thống, góp phần lan tỏa giá trị văn hóa truyền thống đến cộng đồng.
Không chỉ làm nghề, ông còn trở thành một “người thầy” cho nhiều em nhỏ. Nói về những kỷ niệm khi các em nhỏ đến trải nghiệm làm đồ chơi Trung thu tại nhà ông, ông Tý không giấu được niềm hạnh phúc: “Ban đầu có cháu chưa hiểu ý nghĩa, thậm chí còn không hứng thú, nhưng sau khi được nghe tôi giảng giải và xem tận mắt và trải nghiệm, chúng bắt đầu thích thú và mong muốn đến học tiếp. Đó chính là niềm vui lớn nhất của tôi”.
Tâm huyết với nghề, không nỡ để những món đồ chơi gắn liền với ký ức tuổi thơ của bao thế hệ rơi vào dĩ vãng, ông Nguyễn Văn Tý vẫn âm thầm lặng lẽ “giữ lửa” cho đồ chơi Trung thu truyền thống. Nhưng để nghề thực sự được bảo tồn và phát triển, cần có sự đồng hành của xã hội, từ chính quyền địa phương, các tổ chức văn hóa, cho đến người tiêu dùng. Khi một sản phẩm thủ công được nâng niu, khi một ông tiến sĩ giấy hay chiếc đèn kéo quân được đặt vào mâm cỗ trông trăng, đó không chỉ là niềm vui tuổi thơ, mà còn là sự tiếp sức cho nghề truyền thống tiếp tục sống còn.
Trong ánh sáng dịu dàng của đêm rằm tháng Tám, khi tiếng trống hội vang lên, khi lũ trẻ ríu rít rước đèn, đâu đó vẫn còn bóng dáng người thợ già lặng lẽ miệt mài bên giấy, tre, nứa. Ông đang góp nhịp cho mùa trăng sáng, để Trung thu không chỉ là Tết thiếu nhi, mà còn là ngày hội của ký ức, của truyền thống, của niềm tự hào dân tộc.
Yến Nhi
