"Cơn lốc" bia cỏ giá rẻ thách thức lớn cho ngành đồ uống có cồn Việt Nam
Thị trường đồ uống có cồn tại Việt Nam đang chứng kiến một hiện tượng đáng lo ngại: sự trỗi dậy mạnh mẽ của bia cỏ.
Không còn là một phân khúc nhỏ lẻ, bia cỏ đang dần chiếm lĩnh thị phần, gây áp lực lớn lên các "ông lớn" trong ngành và đặt ra những thách thức không nhỏ về sức khỏe cộng đồng, nguồn thu ngân sách và sự cạnh tranh công bằng.
Sự trỗi dậy của bia cỏ
Những con số thống kê từ Nielsen đã phác họa rõ nét bức tranh về sự bành trướng của bia cỏ. Năm 2024, sản lượng tiêu thụ bia cỏ trên toàn quốc đã tăng 71%, một con số gây choáng váng, sau khi đã tăng 28% trong năm trước đó. Từ mức thị phần khiêm tốn 4,2% vào năm 2023, bia cỏ đã vươn lên chiếm 5,8% thị phần vào năm 2024. Đặc biệt, tại khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, "thủ phủ" của bia cỏ, dòng sản phẩm này chiếm tới 8% tổng lượng tiêu thụ bia.
Điều gì đã tạo nên sức hút của bia cỏ? Yếu tố then chốt chính là giá cả. Với mức giá rẻ hơn 25-35% so với các loại bia chính thống, bia cỏ trở thành lựa chọn hấp dẫn đối với nhóm người tiêu dùng có thu nhập thấp, những người dễ dàng thay đổi thói quen tiêu dùng dựa trên yếu tố giá.
Không chỉ có vậy, xu hướng tiết kiệm chi tiêu của người dân trong bối cảnh kinh tế khó khăn cũng góp phần thúc đẩy sự phát triển của bia cỏ. Theo Hiệp hội Bia - Rượu - Nước giải khát Việt Nam (VBA), nỗi lo mất việc làm trong các ngành công nghệ, bán lẻ, ngân hàng và sản xuất đã khiến người tiêu dùng thắt chặt hầu bao, ưu tiên những sản phẩm có giá cả phải chăng hơn.

"Cơn đau đầu" của các doanh nghiệp bia chính thống
Sự gia tăng tiêu thụ bia cỏ đang đẩy các doanh nghiệp bia chính thống vào thế "tiến thoái lưỡng nan". Những thương hiệu bia danh tiếng như Heineken, Sabeco... đang phải đối mặt với sự sụt giảm thị phần trong những tháng cuối năm 2024 và đầu năm 2025. Áp lực cạnh tranh từ bia cỏ không chỉ khiến doanh thu của các "ông lớn" sụt giảm mà còn đe dọa đến vị thế của họ trên thị trường.
Không dừng lại ở đó, các doanh nghiệp bia chính thống còn phải đối mặt với một "cơn gió ngược" khác: chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt mới. Dự thảo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) dự kiến sẽ được Quốc hội thông qua vào tháng 5/2025, với lộ trình tăng thuế suất đối với bia và rượu từ 65% lên 100% trong vòng 5 năm. Nếu chính sách này có hiệu lực từ năm 2026, giá bia có thể tăng 20% ngay trong năm đầu tiên và tiếp tục tăng 2-3% mỗi năm sau đó.
Hệ quả tất yếu là người tiêu dùng có thể sẽ chuyển hướng sang các loại bia rẻ hơn, bao gồm cả bia cỏ và rượu thủ công. Điều này không chỉ làm gia tăng nguy cơ tiêu thụ hàng giả, hàng kém chất lượng mà còn khoét sâu thêm "vết thương" của các doanh nghiệp bia chính thống.
Mối nguy hại tiềm ẩn từ bia cỏ: Sức khỏe, ngân sách và cạnh tranh
Sự phổ biến của bia cỏ không chỉ là câu chuyện về cạnh tranh thị phần mà còn là vấn đề nghiêm trọng liên quan đến sức khỏe cộng đồng. Các loại bia không rõ nguồn gốc, không qua kiểm định chất lượng có thể chứa các chất độc hại, gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe người tiêu dùng. Theo đại diện Hiệp hội doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam (EuroCham), sản phẩm đồ uống có cồn không chính thống chiếm tới 63% tổng lượng tiêu thụ tại Việt Nam, một con số đáng báo động, cho thấy mức độ nghiêm trọng của vấn đề.
Ngoài ra, sự gia tăng tiêu thụ bia cỏ còn gây thất thu ngân sách nhà nước. Do không chịu thuế tiêu thụ đặc biệt và không nằm trong hệ thống quản lý chính thức, bia cỏ tạo ra một "thị trường ngầm" mà cơ quan chức năng khó kiểm soát. Điều này không chỉ gây mất công bằng trong cạnh tranh mà còn ảnh hưởng đến nguồn thu từ thuế, vốn được sử dụng để đầu tư cho các dịch vụ công cộng như y tế, giáo dục...

Giải pháp nào cho "bài toán" bia cỏ?
Trước tình trạng bia cỏ tràn lan, các doanh nghiệp bia lớn đã lên tiếng đề xuất một số giải pháp nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực của thuế tiêu thụ đặc biệt. Đại diện Heineken Việt Nam đề nghị Chính phủ xem xét một lộ trình tăng thuế hợp lý hơn, thay vì tăng mạnh ngay từ năm 2026, để doanh nghiệp có thời gian thích ứng. Tổng giám đốc Công ty Thương mại Bia Sài Gòn (Satraco, thuộc Sabeco) cũng đề xuất lùi thời gian áp dụng chính sách thuế mới đến năm 2028.
Tuy nhiên, những đề xuất này chỉ là giải pháp tình thế. Để giải quyết tận gốc vấn đề bia cỏ, cần có một chiến lược toàn diện và đồng bộ hơn.
Trước hết, việc tăng cường kiểm soát thị trường bia không chính thống là điều cấp thiết. Cơ quan quản lý cần triển khai các biện pháp kiểm tra, giám sát chặt chẽ hơn đối với nguồn cung bia cỏ, từ khâu sản xuất, phân phối đến tiêu thụ. Các hành vi vi phạm cần được xử lý nghiêm minh để răn đe.
Bên cạnh đó, việc nâng cao nhận thức của người tiêu dùng về rủi ro sức khỏe khi sử dụng các sản phẩm không rõ nguồn gốc cũng là một giải pháp quan trọng. Cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục để người dân hiểu rõ tác hại của bia cỏ và lựa chọn các sản phẩm bia có nguồn gốc, chất lượng đảm bảo.
Một giải pháp khác là khuyến khích các doanh nghiệp sản xuất bia hợp pháp cung cấp các sản phẩm có giá cả phù hợp hơn với thu nhập của người dân. Điều này có thể được thực hiện thông qua các chính sách hỗ trợ, ưu đãi về thuế, phí, hoặc tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn, công nghệ...
Bảo An