Liên kết sản xuất – tiêu thụ để nông sản không 'được mùa mất giá'
Trong bối cảnh nông nghiệp Việt Nam đang chuyển đổi mạnh mẽ theo hướng hiện đại và bền vững, nỗi lo “được mùa mất giá” vẫn ám ảnh người nông dân. Hiện tượng này không chỉ gây thiệt hại kinh tế mà còn làm giảm động lực sản xuất, ảnh hưởng đến an ninh lương thực quốc gia.
Xây dựng mối liên kết chặt chẽ giữa sản xuất và tiêu thụ đang trở thành giải pháp then chốt để phá vỡ vòng luẩn quẩn này.
Tình trạng giá nông sản biến động bất thường đã trở thành thực trạng dai dẳng của nền nông nghiệp Việt Nam. Khi mùa màng bội thu, giá giảm sâu khiến người nông dân không đủ bù đắp chi phí; ngược lại, những năm mất mùa do thiên tai, giá tăng cao nhưng sản lượng thấp vẫn không đảm bảo thu nhập. Các vùng lúa gạo miền Tây, cà phê Tây Nguyên hay rau màu miền Bắc thường xuyên rơi vào tình huống này, khiến người nông dân lo âu về tiêu thụ, trong khi người tiêu dùng phải chịu giá cao khi sản lượng thấp.
Nguyên nhân sâu xa là sự thiếu đồng bộ giữa sản xuất và tiêu thụ. Người nông dân chủ yếu sản xuất theo kinh nghiệm hoặc “tâm lý đám đông”, thiếu thông tin chính xác về nhu cầu thị trường, dẫn đến dư thừa cục bộ và sụt giảm giá. Sản xuất phân tán, quy mô hộ gia đình nhỏ lẻ, năng lực tài chính hạn chế, cùng hệ thống thông tin thị trường còn yếu kém khiến việc liên kết trở nên khó khăn.
Doanh nghiệp chế biến và phân phối giữ vai trò quan trọng trong việc kết nối sản xuất – tiêu thụ, nhưng hiện vẫn chủ yếu dựa trên quan hệ mua bán truyền thống, chưa thực sự trở thành đối tác chiến lược của nông dân. Thiếu niềm tin, cam kết chưa rõ ràng và rủi ro về chất lượng, số lượng sản phẩm khiến cả hai bên thận trọng, hạn chế tính liên kết bền vững.
Thách thức khác là chất lượng nông sản. Nhu cầu thị trường trong nước và xuất khẩu ngày càng cao về an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc, nhưng nhiều nông dân chưa áp dụng đúng quy trình kỹ thuật, tiêu chuẩn như VietGAP, GlobalGAP hay hữu cơ. Đầu tư ban đầu lớn và lợi ích chưa rõ ràng khiến hộ nhỏ lẻ khó tham gia. Hệ thống kiểm soát chất lượng và truy xuất nguồn gốc chưa hoàn thiện cũng hạn chế khả năng tiếp cận các thị trường đòi hỏi cao.
Nhìn chung, hiện tượng “được mùa mất giá” phản ánh bức tranh toàn diện về những điểm nghẽn trong sản xuất, tổ chức thị trường, năng lực tài chính và kỹ năng quản lý chất lượng nông sản. Giải quyết những thách thức này đòi hỏi sự đồng bộ giữa nông dân, doanh nghiệp, chính quyền và hệ thống thông tin thị trường – hướng tới một nền nông nghiệp hiện đại, bền vững, gắn kết sản xuất và tiêu thụ, đảm bảo lợi ích cho cả người sản xuất và người tiêu dùng.
Mặc dù được kỳ vọng là cầu nối quan trọng giữa nông dân và thị trường, nhiều hợp tác xã nông nghiệp hiện tại chưa phát huy được đúng vai trò. Phần lớn các hợp tác xã hoạt động mang tính hình thức, chưa tạo được giá trị gia tăng thực sự cho thành viên.
Năng lực quản lý và điều hành của các hợp tác xã còn hạn chế. Nhiều ban quản trị thiếu kiến thức về thị trường, kỹ năng đàm phán và xây dựng mối quan hệ với các đối tác. Việc hoạch định sản xuất, tổ chức tiêu thụ chưa được thực hiện một cách chuyên nghiệp và hiệu quả.
Sự thiếu đồng thuận giữa các thành viên trong hợp tác xã cũng là vấn đề thường gặp. Mỗi nông dân có hoàn cảnh, lợi ích riêng, việc thống nhất trong các quyết định chung gặp không ít khó khăn. Điều này dẫn đến tình trạng hợp tác xã hoạt động không hiệu quả, không tạo được sức mạnh tập thể trong sản xuất và tiêu thụ.
Ứng dụng công nghệ thông tin trong nông nghiệp đang mở ra những cơ hội mới cho việc liên kết sản xuất - tiêu thụ. Các nền tảng thương mại điện tử, ứng dụng di động kết nối trực tiếp người sản xuất và người tiêu dùng đang dần phát triển. Tuy nhiên, việc áp dụng công nghệ trong nông nghiệp vẫn gặp nhiều rào cản.
Trình độ công nghệ thông tin của người nông dân, đặc biệt là những người lớn tuổi, còn hạn chế. Việc sử dụng các ứng dụng, nền tảng số để quản lý sản xuất, kết nối thị trường vẫn chưa phổ biến. Hạ tầng công nghệ thông tin ở nhiều vùng nông thôn cũng chưa đáp ứng được yêu cầu của chuyển đổi số.
Chi phí đầu tư vào công nghệ cũng là rào cản đối với nhiều hộ nông dân. Các thiết bị thông minh, hệ thống quản lý tự động đòi hỏi vốn đầu tư lớn, trong khi hiệu quả mang lại chưa được chứng minh rõ ràng trong điều kiện sản xuất nhỏ lẻ.
Để xây dựng mối liên kết bền vững giữa sản xuất và tiêu thụ, cần có sự can thiệp tích cực từ các cơ quan quản lý nhà nước. Việc hoàn thiện khung pháp lý về hợp tác, liên kết trong nông nghiệp là điều cấp thiết. Cần có những quy định rõ ràng về quyền và nghĩa vụ của các bên trong chuỗi liên kết, cơ chế giải quyết tranh chấp hiệu quả.
Chính sách hỗ trợ tài chính cho việc xây dựng liên kết cũng cần được quan tâm. Các chương trình vay vốn ưu đãi, hỗ trợ lãi suất cho các dự án liên kết sản xuất - tiêu thụ có thể tạo động lực mạnh mẽ cho các bên tham gia. Đồng thời, cần có các chính sách bảo hiểm nông nghiệp để giảm thiểu rủi ro cho cả nông dân và doanh nghiệp.
Đầu tư vào hệ thống thông tin thị trường là một ưu tiên quan trọng. Việc xây dựng các trung tâm thông tin nông nghiệp, cung cấp thường xuyên thông tin về giá cả, nhu cầu thị trường, xu hướng tiêu dùng sẽ giúp nông dân có thông tin đầy đủ để đưa ra quyết định sản xuất phù hợp.
Hoàng Nguyễn
