Kinh tế tuần hoàn: Cơ hội và thách thức mới cho DNNVV Việt Nam
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và sự cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên đang diễn ra ngày càng gay gắt, mô hình kinh tế tuần hoàn đã trở thành xu hướng tất yếu trong phát triển kinh tế bền vững toàn cầu.
Đối với Việt Nam, quốc gia đang phát triển với tốc độ nhanh chóng nhưng cũng đối mặt với nhiều thách thức về môi trường, kinh tế tuần hoàn không chỉ là giải pháp mà còn là cơ hội để tái định vị trong chuỗi giá trị toàn cầu. Đặc biệt, đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) - chiếm tới 98% tổng số doanh nghiệp và đóng góp khoảng 45% GDP cả nước, việc chuyển đổi sang mô hình kinh tế tuần hoàn vừa là thách thức lớn vừa mở ra nhiều cơ hội phát triển mới.
Cơ hội cho DNNVV Việt Nam từ kinh tế tuần hoàn
Kinh tế tuần hoàn là mô hình kinh tế trong đó tất cả các sản phẩm và vật liệu được tái sử dụng, tái chế hoặc phục hồi tối đa, tạo ra một vòng tuần hoàn khép kín, từ đó giảm thiểu chất thải và tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên. Khác với mô hình kinh tế tuyến tính truyền thống "khai thác - sản xuất - tiêu dùng - thải bỏ", kinh tế tuần hoàn hướng tới việc kéo dài vòng đời sản phẩm và tái tạo tài nguyên liên tục thông qua các quá trình như tái chế, tái sử dụng, sửa chữa và tái sản xuất.
Các DNNVV Việt Nam có thể tiết kiệm đáng kể chi phí sản xuất thông qua việc áp dụng các nguyên tắc kinh tế tuần hoàn. Bằng cách tối ưu hóa việc sử dụng nguyên liệu, tái sử dụng chất thải và thiết kế sản phẩm bền vững hơn, các doanh nghiệp có thể giảm thiểu chi phí đầu vào và chi phí xử lý chất thải.
Trong bối cảnh người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến các sản phẩm và dịch vụ thân thiện với môi trường, việc áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn giúp DNNVV Việt Nam tiếp cận thị trường mới và nâng cao vị thế cạnh tranh trên thị trường quốc tế.
Theo một khảo sát của Nielsen năm 2024, 73% người tiêu dùng Việt Nam sẵn sàng trả giá cao hơn cho các sản phẩm bền vững. Đồng thời, các thị trường xuất khẩu lớn của Việt Nam như EU, Mỹ và Nhật Bản đang áp dụng các tiêu chuẩn nghiêm ngặt về môi trường và phát triển bền vững. Việc chuyển đổi sang mô hình kinh tế tuần hoàn không chỉ giúp doanh nghiệp đáp ứng các tiêu chuẩn này mà còn tăng lợi thế cạnh tranh trên thị trường quốc tế.
Bên cạnh đó, kinh tế tuần hoàn thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong thiết kế sản phẩm và quy trình sản xuất. Các DNNVV có thể phát triển các sản phẩm và dịch vụ mới dựa trên nguyên tắc tuần hoàn, từ đó tạo ra giá trị gia tăng và mở rộng danh mục sản phẩm.
Đồng thời, các nhà đầu tư tư nhân và quỹ đầu tư mạo hiểm cũng ngày càng quan tâm đến các startup và DNNVV có mô hình kinh doanh tuần hoàn. Theo báo cáo của Quỹ Đầu tư Vietnam Green Growth, năm 2024, đầu tư vào các doanh nghiệp xanh tại Việt Nam đã tăng 35% so với năm trước, đạt tổng cộng 215 triệu USD.
Thách thức đối với DNNVV Việt Nam trong chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn
Một trong những rào cản lớn nhất đối với DNNVV Việt Nam khi chuyển đổi sang mô hình kinh tế tuần hoàn là chi phí đầu tư ban đầu cao cho công nghệ, thiết bị và cơ sở hạ tầng mới. Nhiều DNNVV không có đủ nguồn lực tài chính để thực hiện các thay đổi này một cách nhanh chóng.
Theo khảo sát của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) thực hiện vào đầu năm 2024, 65% DNNVV cho biết chi phí đầu tư là rào cản lớn nhất khi áp dụng các giải pháp kinh tế tuần hoàn. Đặc biệt trong lĩnh vực chế biến, chế tạo, chi phí đầu tư cho công nghệ xanh có thể cao gấp 1,5 đến 2 lần so với công nghệ truyền thống.
Nhiều DNNVV Việt Nam còn thiếu kiến thức và năng lực kỹ thuật để thiết kế và triển khai các mô hình kinh doanh tuần hoàn. Việc chuyển đổi từ mô hình tuyến tính sang mô hình tuần hoàn đòi hỏi sự thay đổi toàn diện trong cách thức vận hành doanh nghiệp, từ thiết kế sản phẩm đến quản lý chuỗi cung ứng và xử lý chất thải.
Hệ thống cơ sở hạ tầng cho kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam còn chưa hoàn thiện, từ hệ thống thu gom và phân loại chất thải đến các cơ sở tái chế và tái sử dụng. Điều này gây khó khăn cho các DNNVV trong việc xây dựng chuỗi cung ứng tuần hoàn và tìm kiếm đối tác phù hợp.
Tại các khu công nghiệp, chỉ có khoảng 35% có hệ thống xử lý chất thải đạt tiêu chuẩn, trong khi tỷ lệ tái chế chất thải công nghiệp mới đạt khoảng 15%. Nhiều DNNVV phải tự tìm giải pháp cho việc xử lý và tái chế chất thải, dẫn đến chi phí cao và hiệu quả thấp.
Giải pháp thúc đẩy kinh tế tuần hoàn cho DNNVV Việt Nam
Các DNNVV nên xây dựng lộ trình chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn theo từng giai đoạn, bắt đầu từ những thay đổi nhỏ và ít tốn kém như tối ưu hóa sử dụng nguyên liệu, giảm thiểu chất thải, và cải tiến quy trình sản xuất. Sau đó, doanh nghiệp có thể dần mở rộng sang các giải pháp toàn diện hơn như thiết kế sản phẩm tuần hoàn và xây dựng chuỗi cung ứng khép kín.
Bên cạnh đó, tăng cường hợp tác với các doanh nghiệp khác trong chuỗi giá trị để tạo ra các hệ sinh thái tuần hoàn. Thông qua hợp tác, các doanh nghiệp có thể chia sẻ nguồn lực, kiến thức và công nghệ, từ đó giảm chi phí và rủi ro khi chuyển đổi sang mô hình kinh tế tuần hoàn.
Tận dụng công nghệ số như Internet vạn vật (IoT), trí tuệ nhân tạo (AI) và blockchain có thể giúp DNNVV tối ưu hóa quá trình sản xuất, theo dõi vòng đời sản phẩm và xây dựng chuỗi cung ứng tuần hoàn hiệu quả. Đặc biệt, các giải pháp công nghệ có thể giúp doanh nghiệp thu thập và phân tích dữ liệu về sử dụng tài nguyên và phát sinh chất thải, từ đó đưa ra các quyết định tối ưu.
Đồng thời, các DNNVV cần đầu tư vào việc nâng cao nhận thức và phát triển kỹ năng cho nhân viên về kinh tế tuần hoàn. Điều này không chỉ giúp thúc đẩy việc áp dụng các thực hành tuần hoàn trong doanh nghiệp mà còn tạo điều kiện cho đổi mới sáng tạo và phát triển các giải pháp mới.
Mặc dù đối mặt với nhiều khó khăn như chi phí đầu tư cao, thiếu kiến thức và hạn chế về cơ sở hạ tầng, nhưng với chiến lược phù hợp và sự hỗ trợ từ chính phủ cùng các đối tác quốc tế, các DNNVV Việt Nam hoàn toàn có thể vượt qua những rào cản này và tận dụng các cơ hội từ kinh tế tuần hoàn.
Trong tương lai, kinh tế tuần hoàn không còn là lựa chọn mà sẽ trở thành điều kiện tiên quyết để doanh nghiệp tồn tại và phát triển trong nền kinh tế toàn cầu. Các DNNVV Việt Nam cần chủ động xây dựng chiến lược chuyển đổi, đầu tư vào công nghệ và con người, tăng cường hợp tác với các bên liên quan để không chỉ thích ứng mà còn dẫn đầu trong nền kinh tế tuần hoàn đang hình thành.
Kinh tế tuần hoàn không đơn thuần là một mô hình kinh tế mới mà còn là triết lý phát triển bền vững, hướng tới sự hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế, bảo vệ môi trường và trách nhiệm xã hội. Đây chính là con đường để các DNNVV Việt Nam không chỉ tồn tại mà còn phát triển mạnh mẽ trong thế kỷ 21.
Tiến Hoàng
