Doanh nghiệp điện tử cần tăng tốc chuyển đổi xanh

Theo dõi KT&TD trên

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và áp lực địa chính trị ngày càng gia tăng, các doanh nghiệp điện tử Việt Nam đang đứng trước yêu cầu cấp bách phải thực hiện chuyển đổi xanh. Đây không chỉ là một xu hướng mà đã trở thành điều kiện bắt buộc để duy trì vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Ngành điện tử là một trong những trụ cột xuất khẩu của Việt Nam với kim ngạch trên 100 tỷ USD mỗi năm, nhưng cũng là mắt xích chịu sức ép lớn nhất từ làn sóng quy định môi trường mới trên thế giới.

Từ giữa năm 2024, Liên minh châu Âu (EU) đã đưa vào hiệu lực bộ quy định Ecodesign for Sustainable Products, mở đường cho hộ chiếu sản phẩm số và các tiêu chí bền vững bắt buộc theo lộ trình. Cùng với đó, Quy định Pin của EU yêu cầu công bố dấu chân carbon đối với pin xe điện từ ngày 18 tháng 2 năm 2025, mở rộng tiếp sang các dòng pin công nghiệp và phương tiện hạng nhẹ ở các mốc tiếp theo. Ở đầu chuỗi, các tập đoàn công nghệ toàn cầu đã đặt ra “đường băng” quyết liệt cho nhà cung cấp. Apple đặt mục tiêu 100% điện tái tạo trong toàn bộ chuỗi cung ứng trước năm 2030, kéo theo yêu cầu giải trình phát thải và sử dụng năng lượng sạch đối với các nhà máy linh kiện đặt tại Việt Nam. Điều đó đồng nghĩa doanh nghiệp điện tử không còn nhiều “vùng đệm” thời gian. Ai đi trước sẽ giữ được đơn hàng, còn chậm chân sẽ bị thay thế.

Áp lực quốc tế gặp “đáy” chính sách trong nước khiến chuyển đổi xanh trở thành 'mệnh lệnh' khẩn cấp. Hiện nay, cơ chế mua bán điện trực tiếp đã có khung nghị định, cho phép khách hàng tiêu thụ lớn ký hợp đồng mua điện tái tạo với nhà phát điện để chủ động nguồn điện sạch dài hạn. Cùng với đó, Việt Nam khởi động giai đoạn thí điểm sàn giao dịch phát thải, trước mắt áp dụng cho các ngành phát thải lớn nhằm tạo tín hiệu giá carbon và chuẩn bị cho thị trường carbon vận hành đầy đủ. Ở mảng trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất, Nghị định sửa đổi năm 2025 đã làm rõ nghĩa vụ tái chế, thu hồi đối với thiết bị điện và điện tử thải bỏ, yêu cầu doanh nghiệp thiết kế kế hoạch và bố trí tài chính thực hiện. Bức tranh chính sách mới còn có biểu giá điện hai thành phần dự kiến áp dụng cho khách hàng công nghiệp lớn, khuyến khích tối ưu phụ tải và đầu tư hiệu quả năng lượng. Những trục thay đổi này cộng hưởng, tạo ra hệ chi phí mới và tiêu chuẩn cạnh tranh mới mà doanh nghiệp buộc phải đáp ứng.

Bài toán của doanh nghiệp điện tử vì vậy không còn dừng ở vài dự án CSR rời rạc mà là tái cấu trúc vận hành theo chuẩn đo đếm được. Điểm khởi đầu là thiết lập hệ thống kiểm kê khí nhà kính theo chuẩn quốc tế, bao phủ cả phát thải trực tiếp, gián tiếp từ điện và phát thải phạm vi 3 trong chuỗi cung ứng. Dữ liệu chuẩn xác là “vé vào cửa” để đáp ứng yêu cầu báo cáo của đối tác, để đăng ký các tín chỉ năng lượng tái tạo và để chuẩn bị trường dữ liệu cho hộ chiếu sản phẩm số. Trên nền dữ liệu đó, doanh nghiệp cần triển khai ngay các gói tiết kiệm năng lượng cấp nhà máy như tối ưu HVAC, nén khí, thu hồi nhiệt thải, thay thế động cơ hiệu suất cao. Các giải pháp này thường có suất đầu tư thấp và thời gian hoàn vốn ngắn, giúp hạ cường độ phát thải ngay khi chưa kịp mua điện xanh.

Nguồn điện sạch là trụ cột thứ hai. Với khung mua bán điện trực tiếp, các nhà máy có thể ký hợp đồng dài hạn với các dự án điện gió, điện mặt trời để cố định chi phí và giảm dấu chân carbon của từng bo mạch, từng module. Trường hợp mặt bằng mái phù hợp, điện mặt trời áp mái vẫn là lựa chọn bổ trợ đáng cân nhắc, đi kèm hệ thống đo đếm tách bạch để truy xuất năng lượng sạch theo yêu cầu của tập đoàn mẹ. Bên cạnh đó, các chứng chỉ năng lượng tái tạo trong nước có thể dùng như “cầu nối” trong giai đoạn chuyển tiếp, nhưng không thay thế được lộ trình vật lý hóa nguồn điện xanh tại chỗ. Ở vùng sản xuất tập trung, doanh nghiệp có thể liên kết thành cụm để thương thảo hợp đồng điện sạch tốt hơn và chia sẻ giải pháp lưu trữ năng lượng, giảm rủi ro giờ cao điểm khi biểu giá hai thành phần triển khai.

Trụ cột thứ ba là thiết kế sản phẩm đáp ứng vòng đời bền vững. “Thiết kế để tháo lắp, sửa chữa và tái chế” không còn là khuyến nghị mà sẽ là tiêu chuẩn bắt buộc khi hộ chiếu sản phẩm số áp dụng với nhóm hàng điện tử theo lộ trình của châu Âu. Điều này đòi hỏi doanh nghiệp làm việc ngược dòng với nhà cung cấp vật liệu để tăng hàm lượng tái chế, loại bỏ các chất hạn chế theo quy định, đồng thời chuẩn hóa mã định danh và cơ sở dữ liệu linh kiện. Ai sớm chuẩn hóa dữ liệu theo chuẩn số hóa được khuyến khích ở châu Âu sẽ có lợi thế khi kết nối với hệ thống truy xuất của nhà bán lẻ và hải quan.

Vấn đề tài chính không phải rào cản lớn nếu biết tận dụng. Các gói tín dụng xanh, trái phiếu liên kết bền vững và các quỹ hỗ trợ chuyển dịch năng lượng đang dành ưu tiên cho dự án tiết kiệm điện, thay thế thiết bị hiệu suất cao và đầu tư nguồn điện tái tạo sau công tơ. Doanh nghiệp có thể “bẻ nhỏ” danh mục thành từng giai đoạn để giảm áp lực dòng tiền, đồng thời gắn KPI phát thải vào chuỗi cung ứng nội bộ. Khi các tập đoàn khách hàng yêu cầu 100% điện tái tạo vào năm 2030, những nhà máy tại Việt Nam chứng minh được đường cong giảm phát thải rõ ràng sẽ được ưu tiên chuyển thêm đơn hàng có giá trị gia tăng cao hơn.

Do đó, nếu không kịp đáp ứng yêu cầu công bố dữ liệu và giảm phát thải, sản phẩm có thể bị từ chối ở biên giới, chịu chi phí tuân thủ đột xuất hoặc bị hạ bậc trong hệ thống phân bổ đơn hàng của đối tác. Mặt khác, thị trường carbon thí điểm vận hành sẽ dần lan truyền chi phí phát thải qua giá điện và vật tư đầu vào, làm co hẹp biên lợi nhuận của nhà máy sử dụng công nghệ cũ.

Vì vậy, chuyển đổi xanh phải được xem như dự án chiến lược cấp tập đoàn, có cam kết từ lãnh đạo, có ngân sách, lộ trình và hệ thống dữ liệu đi kèm. Lựa chọn duy nhất để giữ đà tăng trưởng của ngành điện tử Việt Nam là tăng tốc ngay hôm nay.

Minh Thành