Hương sen Tây Hồ và câu chuyện gìn giữ thương hiệu Trà sen Hiền Xiêm

Theo dõi KT&TD trên

Qua từng búp trà, thương hiệu kể câu chuyện về tình yêu nghề, sự tận tâm và khát vọng bảo tồn văn hóa trà cổ truyền giữa dòng chảy thời gian.

Nghệ thuật làm trà sen Hiền Xiêm đã trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa trà đạo Hà Nội. Các gia đình truyền thống quanh vùng Tây Hồ không chỉ sản xuất mà còn truyền dạy nghề cho thế hệ sau, tạo nên một cộng đồng gắn kết, bảo vệ và phát triển nghề truyền thống qua nhiều biến động lịch sử.

Quy trình chế tác trà sen Hiền Xiêm là một nghệ thuật tinh tế, đòi hỏi kiên nhẫn, kỹ thuật cao và hiểu biết sâu sắc về trà và hoa sen. Khâu chọn nguyên liệu là quan trọng nhất: trà xanh phải tươi, chất lượng cao, thường được hái từ những vùng trà nổi tiếng như Thái Nguyên hay Mộc Châu. Các búp trà được lựa chọn đồng đều, không héo, không sâu bệnh, rồi được sơ chế cẩn thận để giữ trọn hương vị tự nhiên.

Hoa sen sử dụng trong quá trình ướp trà Hiền Xiêm cũng tuân theo những tiêu chuẩn nghiêm ngặt. Chỉ những bông sen trắng to, cánh dày, vừa nở vào sáng sớm mới được lựa chọn. Thời điểm hái hoa thường vào 4-5 giờ sáng khi sương mai còn đọng trên cánh, là lúc hương sen đậm đà nhất. Những bông sen này phải được xử lý ngay sau khi hái để giữ trọn độ tươi và hương thơm.

Theo nghệ nhân Ngô Văn Xiêm, 'Gạo sen để ướp phải là sen bách diệp Tây Hồ – dòng sen lâu đời tại Hồ Tây. Với một cân trà nõn, người thợ cần khoảng 1.500 bông sen, còn trà đinh cao cấp nhất có thể cần 2.000–2.500 bông.' Điều này cho thấy, mỗi ấm trà sen không chỉ là kết quả của lao động miệt mài mà còn là sự hội tụ của thiên nhiên, thời gian và bàn tay khéo léo của con người. Trà sen Hiền Xiêm không đơn thuần là thức uống, mà là tinh hoa, là niềm tự hào được kết tinh từ cả một nghề truyền thống lâu đời.

Quá trình ướp trà sen Hiền Xiêm tuân theo quy trình nghiêm ngặt được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Trà được trải đều trên tấm vải mỏng, hoa sen tách cánh rồi rải đều lên trên, với tỷ lệ trà – hoa sen được tính toán chính xác để hương sen thấm đều mà không át đi hương trà tự nhiên. Thời gian ướp kéo dài 6–8 tiếng, trong suốt quá trình, trà và hoa sen được trộn nhiều lần để đảm bảo hương thơm thấm đều.

Sau khi ướp, hoa sen được tách ra, trà sấy khô ở nhiệt độ vừa phải để giữ hương, rồi bảo quản trong hộp kín để lưu giữ hương vị lâu dài. Quá trình này đòi hỏi kỹ thuật cao: nhiệt quá cao sẽ bay hương, nhiệt quá thấp trà không khô đều và dễ hỏng.

Trong bối cảnh đô thị hóa mạnh mẽ và sự xâm nhập của văn hóa tiêu dùng hiện đại, nghề làm trà sen Hiền Xiêm đối mặt nhiều thách thức. Diện tích ao sen tự nhiên quanh Tây Hồ ngày càng thu hẹp do các dự án phát triển, khiến nguồn hoa sen chất lượng cao khan hiếm và giá thành tăng. Bên cạnh đó, việc tìm kiếm và đào tạo thế hệ nghệ nhân trẻ gặp khó khăn: nghề đòi hỏi kiên nhẫn, tỉ mỉ và làm việc từ sáng sớm, trong khi nhiều bạn trẻ hướng tới các công việc hiện đại với thu nhập ổn định và điều kiện làm việc thuận tiện hơn.

Chi phí sản xuất trà sen ngày càng tăng cao, không chỉ do nguồn nguyên liệu khan hiếm mà còn vì chi phí nhân công và các yếu tố liên quan. Trong khi đó, sức mua của người tiêu dùng đối với các sản phẩm truyền thống có giá thành cao lại không tăng tương ứng. Giới trẻ hiện nay có xu hướng lựa chọn các loại đồ uống tiện lợi, nhanh gọn, thay vì thưởng thức một tách trà sen theo cách truyền thống.

Sản phẩm trà công nghiệp và đồ uống hiện đại tạo áp lực cạnh tranh không nhỏ: sản xuất số lượng lớn, giá thành rẻ, tiếp thị mạnh mẽ khiến trà sen truyền thống khó tiếp cận với người tiêu dùng, đặc biệt là những ai chưa hiểu rõ giá trị văn hóa và chất lượng đặc biệt của sản phẩm.

Trước những thách thức này, trà sen Hiền Xiêm không ngừng nỗ lực bảo tồn và phát triển nghề truyền thống. Một hướng tiếp cận quan trọng là kết hợp phương pháp truyền thống với kỹ thuật hiện đại để nâng cao chất lượng và hiệu quả sản xuất. Việc sử dụng thiết bị sấy hiện đại với kiểm soát nhiệt độ chính xác giúp cải thiện chất lượng sản phẩm cuối cùng.

Bên cạnh đó, thương hiệu chủ động mở rộng khu vực trồng sen, hợp tác với các hộ nông dân vùng ven để ổn định nguồn hoa sen chất lượng. Họ cũng đầu tư cải tạo ao sen và áp dụng kỹ thuật canh tác hiện đại nhằm nâng cao năng suất và chất lượng, đảm bảo nguồn nguyên liệu bền vững cho sản xuất.

Chị Đinh Thị Hiền – đại diện thương hiệu trà sen Hiền Xiêm chia sẻ: 'Việc hợp tác với hợp tác xã và định hướng chiến lược mới nhằm quảng bá sản phẩm, đồng thời gìn giữ những giá trị truyền thống cốt lõi của dòng trà Quảng An. Trà sen là đặc sản của Hà Nội, là biểu tượng của Việt Nam. Mong muốn lớn nhất của tôi là ai cũng có thể thưởng thức một chén trà sen, từ sản phẩm cao cấp đến bình dân.'

Chị bày tỏ niềm tin và tự hào về thương hiệu. Việc kể chuyện về lịch sử, quy trình sản xuất và giá trị văn hóa của trà sen Hiền Xiêm đã thu hút sự quan tâm của nhiều người, đặc biệt là những ai yêu thích văn hóa truyền thống và các sản phẩm thủ công chất lượng cao.

Trà sen Hiền Xiêm không chỉ là một thức uống mà còn chứa đựng những giá trị văn hóa sâu sắc của người Việt. Thưởng thức trà sen theo cách truyền thống là cả một nghệ thuật, đòi hỏi sự tĩnh lặng, thư thái và khả năng cảm nhận tinh tế – trái ngược với nhịp sống hối hả của xã hội hiện đại. Nhờ vậy, trà sen trở thành phương tiện giúp con người tìm lại cân bằng và bình yên trong tâm hồn.

Hương sen trong trà mang theo ký ức văn hóa dân tộc. Hoa sen vốn là biểu tượng của sự thanh cao, thuần khiết trong văn hóa Á Đông và Việt Nam, khi kết hợp với trà tạo ra sản phẩm vừa thỏa mãn giác quan, vừa mang ý nghĩa tinh thần sâu sắc.

Trà sen Hiền Xiêm còn duy trì các mối quan hệ xã hội truyền thống. Việc mời khách uống trà trong những dịp quan trọng, hay tặng trà như món quà ý nghĩa, trở thành nghi thức giao tiếp văn hóa, góp phần giữ gìn giá trị nhân văn trong mối quan hệ giữa người với người.

Bên cạnh đó, việc bảo tồn và phát triển thương hiệu trà sen Hiền Xiêm tạo sinh kế bền vững cho cộng đồng quanh Tây Hồ. Nhiều gia đình gắn bó với nghề qua nhiều thế hệ; duy trì nghề không chỉ mang lại thu nhập mà còn giữ gìn bản sắc văn hóa gia đình.

Cẩm Tú - Phạm Chi - Hoàng Nguyễn