Cơn sốt matcha: Khi bão giá nguyên liệu Nhật định hình lại bản đồ cung ứng

Theo dõi KT&TD trên

Sự cộng hưởng giữa nhu cầu nội địa tăng vọt và cú sốc giá nguyên liệu từ Nhật Bản đã tạo ra một áp lực kép, buộc các chuỗi kinh doanh phải thực hiện những bước đi chiến lược táo bạo: tái cấu trúc chuỗi cung ứng và tìm kiếm những vùng đất hứa mới thay thế cho thủ phủ trà truyền thống.

Bức tranh tăng trưởng rực rỡ trên nền tảng chi phí leo thang

Không khó để nhận ra sự hiện diện dày đặc của màu xanh matcha trên các thực đơn từ những quán cà phê vỉa hè cho đến các chuỗi đồ uống cao cấp. Số liệu từ MobilityForesights đã vẽ nên một bức tranh đầy triển vọng cho phân khúc này, khi quy mô thị trường matcha tại Việt Nam trong năm 2025 ước tính đạt con số ấn tượng là 340 triệu USD. Với đà tăng trưởng kép hiện tại, các chuyên gia kinh tế dự báo giá trị thị trường sẽ tiếp tục leo thang và nằm trong khoảng từ 500 triệu đến 780 triệu USD vào năm 2030. Sức hút khủng khiếp của dòng sản phẩm này còn được lượng hóa rõ ràng qua các chỉ số thương mại điện tử, khi doanh thu các mặt hàng liên quan đến matcha đã cán mốc hơn 226 tỷ đồng chỉ trong sáu tháng đầu năm. Những con số này khẳng định matcha không còn là một trào lưu nhất thời mà đã trở thành một thói quen tiêu dùng bền vững của người Việt.

Tuy nhiên, đằng sau những con số doanh thu hào nhoáng đó là một bài toán chi phí nan giải đang làm đau đầu các chủ doanh nghiệp. Nhật Bản, quốc gia vốn được xem là "thánh địa" của matcha và là nguồn cung cấp nguyên liệu chất lượng cao chủ lực, đang trải qua một cuộc khủng hoảng nguồn cung nghiêm trọng. Nguyên nhân sâu xa bắt nguồn từ những tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu. Các đợt nắng nóng kỷ lục kéo dài đã tàn phá các vùng trồng chè, ảnh hưởng trực tiếp đến cả sản lượng và chất lượng của lá trà. Sự khan hiếm này đã đẩy giá Tencha, loại nguyên liệu thô dùng để nghiền thành bột matcha, tăng vọt một cách chóng mặt. Theo ghi nhận từ Hiệp hội Trà Nhật Bản, giá Tencha tại các phiên đấu giá ở Kyoto đã tăng tới 170%, chạm mức kỷ lục 8.235 yên/kg (tương đương khoảng 57 USD). Đây là mức giá cao chưa từng có kể từ năm 2016, đặt ra một thách thức sống còn cho các đơn vị nhập khẩu.

Áp lực đè nặng lên vai doanh nghiệp F&B Việt

Sự leo thang của giá nguyên liệu không chỉ dừng lại ở yếu tố thời tiết mà còn cộng hưởng với chi phí nhân công nông nghiệp tại Nhật Bản ngày càng đắt đỏ. Hệ quả tất yếu là giá thành phẩm bị đẩy lên mức kỷ lục, buộc ngay cả những thương hiệu lớn tại nội địa Nhật như Ito En cũng phải điều chỉnh tăng giá bán từ 50% đến 100%. Làn sóng tăng giá này nhanh chóng lan rộng và tác động trực tiếp đến biên lợi nhuận của các chuỗi F&B tại Việt Nam, những đơn vị vốn phụ thuộc lớn vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu để đảm bảo hương vị chuẩn xác. Đứng trước áp lực chi phí đầu vào tăng đột biến, nhiều doanh nghiệp đã rơi vào thế tiến thoái lưỡng nan.

Báo cáo từ iPOS chỉ ra một thực tế khắc nghiệt rằng hơn 45% doanh nghiệp trong ngành đã buộc phải đưa ra quyết định khó khăn là tăng giá bán lẻ để bù đắp chi phí. Đây là một nước đi đầy rủi ro trong bối cảnh người tiêu dùng đang thắt chặt chi tiêu, và việc tăng giá có thể dẫn đến sự sụt giảm lượng khách hàng, đặc biệt là ở phân khúc trung bình và thấp. Tuy nhiên, nếu không tăng giá, biên lợi nhuận mỏng manh sẽ bị ăn mòn, đe dọa đến khả năng duy trì hoạt động của doanh nghiệp. Bài toán cân bằng giữa giá thành và lợi nhuận chưa bao giờ trở nên gay gắt đến thế, buộc các nhà quản lý phải tìm kiếm những lối thoát mới bên ngoài biên giới Nhật Bản.

Cuộc di cư của chuỗi cung ứng về phía Trung Quốc

Trước áp lực giá vốn đè nặng từ nguồn hàng Nhật Bản, một làn sóng chuyển dịch nguồn cung đang diễn ra âm thầm nhưng mạnh mẽ trong lòng ngành F&B Việt Nam. Thay vì cố thủ với nguồn nguyên liệu đắt đỏ, nhiều chuỗi cửa hàng và đơn vị chế biến thực phẩm đã bắt đầu hành trình tìm kiếm các nhà cung cấp thay thế từ Đài Loan và Trung Quốc đại lục. Đây được xem là một giải pháp thực tế nhằm tối ưu hóa chi phí vận hành và giữ giá bán lẻ ở mức cạnh tranh. Thực tế thị trường đã chứng minh sự hiệu quả của chiến lược này khi trên các nền tảng thương mại, các sản phẩm matcha xuất xứ Đài Loan đã đạt doanh số 12 tỷ đồng trong 18 tháng qua, một con số biết nói về sự chấp nhận của thị trường đối với các nguồn hàng thay thế.

Đáng chú ý hơn cả là sự trỗi dậy của tỉnh Quý Châu (Trung Quốc) như một vùng nguyên liệu thay thế đầy tiềm năng. Khu vực này đang được xem là công xưởng matcha mới của thế giới với khả năng cung ứng quy mô lớn và giá thành cực kỳ hấp dẫn. Theo đánh giá từ các chuyên gia pha chế, matcha từ Quý Châu có mức giá thấp hơn khoảng một phần ba so với hàng nhập khẩu từ Nhật Bản. Mặc dù có thể chưa đạt đến độ tinh tế tuyệt đối của trà đạo Nhật Bản, nhưng loại nguyên liệu này vẫn đảm bảo được các tiêu chuẩn cơ bản về màu sắc xanh tươi, độ mịn và hương vị đặc trưng, hoàn toàn phù hợp cho các dòng sản phẩm pha chế phổ thông như trà sữa hay đá xay. Các doanh nghiệp lớn tại Việt Nam như Katinat hay Oishi Deli được cho là đang thử nghiệm và đưa vào sử dụng nguồn hàng từ khu vực này, đánh dấu một bước ngoặt trong tư duy lựa chọn nguyên liệu.

Tương lai của bản đồ matcha toàn cầu và nỗ lực nội địa hóa

Sự chuyển dịch này không chỉ là phản ứng nhất thời mà dường như đang định hình lại cấu trúc ngành trà toàn cầu. Trung Quốc hiện đang không giấu giếm tham vọng chiếm lĩnh thị trường khi đẩy mạnh năng lực sản xuất với mục tiêu đạt sản lượng 5.000 tấn matcha vào năm 2025, hướng tới việc nắm giữ 60% thị phần toàn cầu. Việc nguồn cung từ Nhật Bản bị gián đoạn và tăng giá vô tình đã tạo ra cơ hội vàng để các nhà cung cấp Trung Quốc thâm nhập sâu hơn vào chuỗi giá trị F&B tại Việt Nam và nhiều nước khác. Họ tận dụng lợi thế về quy mô, công nghệ và chi phí thấp để lấp đầy khoảng trống mà các nhà sản xuất Nhật Bản để lại ở phân khúc trung cấp và bình dân.

Song song với xu hướng nhập khẩu từ Trung Quốc, một tia hy vọng về sự tự chủ cũng đang nhen nhóm tại thị trường trong nội địa. Các vùng nguyên liệu chè nổi tiếng trong nước như Thái Nguyên và Lâm Đồng đang nỗ lực áp dụng kỹ thuật canh tác che nắng (tencha-style) để sản xuất matcha. Đây là hướng đi đúng đắn nhằm nội địa hóa nguồn cung, giảm bớt sự phụ thuộc vào nước ngoài. Tuy nhiên, con đường này còn lắm chông gai khi sản lượng hiện tại vẫn còn rất khiêm tốn, chưa đủ sức đáp ứng nhu cầu khổng lồ của thị trường.

Dẫu vậy, xu hướng đa dạng hóa nguồn cung từ Nhật Bản sang Trung Quốc, Đài Loan và cả nội địa dự kiến sẽ tiếp tục chi phối thị trường trong thời gian tới. Đây là chìa khóa để các doanh nghiệp Việt Nam đảm bảo sự ổn định về giá bán cho người tiêu dùng cuối cùng, đồng thời duy trì đà tăng trưởng của một thị trường đang tiến sát mốc nửa tỷ USD đầy hấp dẫn.

Bảo Anh