Cơn Sốt Matcha Toàn Cầu: Nhật khan hiếm, Trung Quốc bứt phá thị trường

Theo dõi KT&TD trên

Trong vòng 5 năm qua, matcha một loại bột trà xanh truyền thống của Nhật Bản, đã trở thành biểu tượng mới của văn hóa thức uống toàn cầu. Nhờ sức lan tỏa mạnh mẽ từ mạng xã hội, đặc biệt là TikTok, matcha không chỉ chinh phục giới trẻ mà còn dần thay thế cà phê trong thực đơn nhiều quán đồ uống tại Mỹ, châu Âu và châu Á, theo đánh giá của New York Times. Từ một thức uống truyền thống, matcha bỗng chốc trở thành hiện tượng kinh tế và văn hóa, kéo theo những biến động mạnh mẽ trên thị trường quốc tế.

Theo dữ liệu từ Bộ Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản Nhật Bản cho thấy, kim ngạch xuất khẩu trà xanh, bao gồm matcha, đạt 36,4 tỷ yen (tương đương 245 triệu USD) vào năm ngoái, tăng 25% so với năm trước. Sức hút của matcha khiến các chuỗi cà phê nổi tiếng như Starbucks, Dunkin’ Coffee liên tục sáng tạo món mới để phục vụ nhu cầu thị trường. Không chỉ dừng lại ở Mỹ, matcha Nhật còn được đặt hàng từ Warsaw (Ba Lan) và Kazakhstan, khiến hàng nhập mới “cháy hàng” chỉ trong vài phút.

Sự bùng nổ này dẫn đến giá matcha tăng phi mã. Theo Ủy ban Trà quốc tế, giá Tencha, nguyên liệu chế biến matcha tại Kyoto đã tăng từ 5.500 yen/kg lên 14.333 yen/kg trong năm nay, gần gấp đôi so với năm ngoái. Ông Aaron Vick, chuyên viên thu mua trà cấp cao tại G.S. Haly, chia sẻ ông phải trả cao hơn 75% cho matcha Nhật vụ 2025, dự kiến cập cảng Mỹ vào cuối mùa thu. Dự báo cho thấy các loại matcha giá thấp cũng tăng từ 30-50%, tạo áp lực đáng kể lên chuỗi cung ứng toàn cầu.

Nguyên nhân chính của tình trạng này không chỉ là nhu cầu tăng vọt, mà còn đến từ nguồn cung hạn chế. Các đợt sóng nhiệt kỷ lục trong mùa sinh trưởng quan trọng đã làm thiệt hại khoảng 25% diện tích trồng Tencha tại Nhật Bản, đặc biệt ở Kyoto. Việc mở rộng diện tích trồng cũng không thể giải quyết ngay lập tức bởi cây trà phải mất tới 5 năm mới cho thu hoạch chất lượng. Năm 2025, lượng Tencha sẵn có ở Kyoto chỉ đạt 6,14 tấn, giảm gần 40% so với năm ngoái, khiến giá tăng mạnh và nguy cơ thiếu hụt kéo dài.

Chưa dừng lại ở đó, quá trình nghiền Tencha thành bột matcha là công đoạn thủ công và tốn thời gian, sử dụng cối đá granite chỉ sản xuất được 30-40 gram matcha mỗi giờ. Sự kết hợp giữa nguồn nguyên liệu hạn chế và công đoạn chế biến chậm chạp tạo ra nút thắt nguồn cung nghiêm trọng, buộc các nhà nhập khẩu phải tìm kiếm giải pháp thay thế.

Đó là cơ hội vàng cho Trung Quốc. Trong những năm gần đây, tốc độ sản xuất matcha tại tỉnh Quý Châu tăng nhanh để đáp ứng nhu cầu nội địa và quốc tế. Tại huyện Giang Khẩu, truyền thống trồng trà hàng thế kỷ kết hợp với công nghệ hiện đại giúp sản lượng matcha năm ngoái vượt 1.200 tấn, đạt giá trị sản xuất hơn 300 triệu nhân dân tệ (41,7 triệu USD), theo Tân Hoa Xã. Thành phố Đồng Nhân (Tongren) còn sở hữu nhà máy sản xuất matcha lớn nhất thế giới, với công suất 10 tấn/ngày, tương đương hơn 4.000 tấn mỗi năm.

Quý Châu hiện là tỉnh xuất khẩu matcha số một của Trung Quốc và đứng thứ ba toàn cầu về khối lượng xuất khẩu, cung cấp cho hơn 40 quốc gia. Tổng sản lượng matcha Trung Quốc dự kiến đạt 5.000 tấn vào năm 2025, chiếm 60% sản lượng toàn cầu. Trước đây, matcha Trung Quốc thường được dùng làm hương liệu, chất lượng thấp hơn matcha Nhật Bản. Tuy nhiên, Quý Châu đã thay đổi nhận thức này bằng việc áp dụng tiêu chuẩn chất lượng nghiêm ngặt, đạt các chứng nhận quốc tế như EU và USDA Organic, đồng thời cấm 128 loại thuốc trừ sâu và vượt qua hơn 500 bài kiểm tra an toàn thực phẩm của EU.

Ở Việt Nam, thị trường matcha cũng đang phát triển mạnh mẽ, dự kiến tăng trưởng CAGR 14,8% đến năm 2031. Tuy nhiên, chi phí nguyên liệu, nhân công và vận hành đang tạo áp lực tăng giá. Báo cáo từ iPOS cho thấy, trong nửa đầu năm 2025, 45,3% doanh nghiệp F&B đã điều chỉnh giá sản phẩm. Với những doanh nghiệp F&B ở phân khúc bình dân và trung cấp, việc tăng giá luôn tiềm ẩn nguy cơ mất khách.

Điều này thúc đẩy xu hướng đa dạng hóa nguồn cung. Matcha Quý Châu nhập khẩu vào Việt Nam được đánh giá chất lượng tương đương matcha Nhật, nhưng giá thành tiết kiệm hơn 1/3. Màu sắc, độ mịn, hương vị và hậu ngọt umami của matcha Quý Châu gần như không khác biệt, giúp các doanh nghiệp F&B có thêm lựa chọn kinh tế và ổn định nguồn cung. Nếu tình trạng hạn chế sản lượng và chi phí tăng ở Nhật Bản vẫn tiếp diễn, xu hướng dịch chuyển sang matcha Trung Quốc dự kiến kéo dài và mở rộng hơn nữa.

Cơn sốt matcha toàn cầu không chỉ là câu chuyện về một thức uống ngon mắt, bổ dưỡng và đang được giới trẻ yêu thích, mà còn là bài học kinh tế về nguồn cung, chuỗi giá trị và xu hướng tiêu dùng quốc tế. Khi Nhật Bản đối mặt với khan hiếm và Trung Quốc tận dụng cơ hội để chiếm lĩnh thị trường, tương lai của matcha sẽ tiếp tục biến động, đầy thách thức nhưng cũng tràn ngập cơ hội. Với doanh nghiệp và người tiêu dùng, việc lựa chọn nguồn cung matcha không còn đơn thuần là vấn đề chất lượng hay thương hiệu, mà đã trở thành chiến lược sống còn trong một thị trường toàn cầu cạnh tranh khốc liệt.