Số phận éo le của công trình “Hàm cá mập”

Theo dõi KT&TD trên

Kiến trúc sư bật khóc vì thiết kế công trình bị xâm phạm “dã man”

Công trình “Hàm cá mập” là một trung tâm thương mại được xây dựng trên nền Nhà xe điện cũ và Bách hóa Bờ Hồ, khởi công năm 1991, hoàn thành xây dựng năm 1993.

Ngay sau khi hoàn thành, công trình đã phải chịu sức ép công kích rất lớn từ giới chuyên môn cũng như người dân Hà Nội. Tên gọi “Hàm cá mập” ra đời như một sự giễu cợt và bôi bác.

Người thiết kế công trình “Hàm cá mập” là KTS Tạ Xuân Vạn, hiện ông đã mất. Năm 2019, trả lời phỏng vấn của Tạp chí Kiến trúc (Hội Kiến trúc sư Việt Nam), KTS Tạ Xuân Vạn cho biết, khi tham dự cuộc thi thiết kế, công trình này có tên là Trung tâm Giao dịch Thương mại Quốc tế. Ông đã đi dạo khu phố cổ và Hồ Gươm để tìm ý tưởng và nhận định, nếu đi từ Hồ Gươm qua các phố Hàng Đào, Hàng Ngang, Hàng Đường, Hàng Giấy, thì phố cổ được kết thúc bởi tháp nước Hàng Đậu, một khối trụ. Vì thế, công trình nằm ở vị trí bắt đầu vào khu phố cổ cũng nên sử dụng những đường cong để “hô ứng” với tháp nước ở phía cuối. Mà những đường cong có lẽ cũng phù hợp với hình dáng Hồ Gươm và hình dáng khu đất… Thế là ông cầm bút xoáy xoáy trên giấy giống như khói dâng. Phương án được chọn và chủ đầu tư cho xây dựng.

Đến năm 1993, khi công trình thi công thô gần xong, KTS Tạ Xuân Vạn phải đi công tác một thời gian ở Vinh. Lúc về Hà Nội, thấy công trình của mình bị bọc kín bằng vải dứa, nhiều chỗ bị đập nham nhở để cơi rộng ra, KTS đã bật khóc uất ức vì không hiểu tại sao người ta lại có cách đối xử dã man như vậy với tác phẩm kiến trúc, với tác giả thiết kế như thế.

Khi đó, ông mới biết chủ đầu tư đã yêu cầu một KTS khác thay đổi thiết kế để thỏa mãn sự tham lam của họ. Đường cong mà ông thiết kế rất đẹp và không quá phô trương ra ngoài quảng trường như khi bị chỉnh sửa sau này. Bởi trong quá trình thiết kế, ông đã tiếp thu ý kiến “phải nhường chỗ cho quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục nhiều hơn”. Ấy vậy người ta lại táo tợn mở rộng công trình mà không hề hỏi ý kiến tác giả của nó.

KTS Tạ Xuân Vạn đã viết đơn kiện lên UBND Thành phố Hà Nội nhưng lãnh đạo thành phố vận động ông: “Cứ yên tâm, biết đâu sau này nó lại đẹp thì sao!?” Nhưng sau đó, sự việc còn diễn biến kinh khủng hơn khi người ta tự ý sơn màu đen sì cho công trình. Thảm họa dư luận chính ở thời điểm này. Có lẽ vì thế mà cái tên “Hàm cá mập” ra đời.

Khi dư luận chê bôi nhiều quá, chủ đầu tư lại mời KTS Tạ Xuân Vạn đến giải quyết bãi chiến trường. Khi đó, ông đã nghĩ thôi đời mình cũng chỉ đến thế thôi, buồn lắm, nhưng cố nhẫn nhịn để hoàn thành. Ông cũng không yêu cầu phá đi để sửa lại giống như thiết kế ban đầu, chỉ điều chỉnh cho gọn vào một chút và sơn lại màu trắng như ngày nay.

Ngày hoàn thành, ông vẫn còn nói với chủ đầu tư rằng mình chỉ mong muốn công trình này sẽ là một kỷ niệm đẹp đối với Hà Nội và hy vọng người ta sau này cố gắng giữ gìn hình ảnh công trình cho tốt, đừng phơi… quần lót, bít tất ngoài ban công.

Dần dà, theo thời gian, công trình “Hàm cá mập” trở thành một địa chỉ quen thuộc, một điểm nhấn đô thị, một City View ở khu vực xung quanh Hồ Gươm. Tuy nhiên, KTS Tạ Xuân Vạn vẫn nhắn nhủ, nếu như sau này người ta cải tạo hoặc xây mới “Hàm cá mập”, thì chỉ mong các KTS tương lai hãy giữ lại đường cong đó là thích hợp nhất đối với địa điểm này, không có đường nét nào khác có thể thay thế được.

Không biết có khi nào KTS Lê Xuân Vạn nghĩ đến phương án Thành phố Hà Nội phá bỏ công trình, hoàn trả lại không gian công cộng, mở rộng quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục?

Sự cảm thông của giới nghề

Cảm thông “nỗi đau” của người hành nghề KTS nên tại thời điểm công trình “Hàm cá mập” mới ra đời hay đến thời điểm hiện tại, nhiều đồng nghiệp vẫn luôn lên tiếng bênh vực KTS Tạ Xuân Vạn.

KTS Nguyễn Huy Khanh cho rằng câu chuyện của công trình “Hàm cá mập” lỗi không ở KTS mà lỗi là người ra đề, người chấm giải, người phê duyệt quy hoạch…

Tương tự, KTS Vương Đạo Hoàng, Tổng Giám đốc Công ty Kiến Việt, cho rằng từ góc độ quy hoạch đô thị, quyết định xây dựng công trình “Hàm cá mập” đã làm gián đoạn một không gian công cộng quan trọng – quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục. Không gian vốn là một phần của đời sống cộng đồng đã bị thay thế bởi một tổ hợp thương mại, khiến cho không gian quảng trường hẹp lại, chặn mất tuyến tiếp cận từ Đinh Liệt ra Hồ Gươm.

“Nhưng đây không phải là lỗi của KTS thiết kế, mà là kết quả của một bối cảnh lịch sử và tư duy đô thị thời điểm đó. Dù sau này có nhiều nỗ lực cải tạo, nhưng bài toán đô thị vẫn không thể giải quyết triệt để vì ngay từ đầu, công trình này đã đứng sai vị trí”.

Bày tỏ sự ủng hộ đối với chủ trương của Hà Nội trong việc quy hoạch, cải tạo không gian khu vực phía Đông hồ Hoàn Kiếm và tán thành đề xuất phá bỏ tòa nhà “Hàm cá mập”, KTS Vương Đạo Hoàng cho rằng, việc hoàn trả lại không gian này không phải là một quyết định phá hủy, mà là một quá trình tự điều chỉnh của đô thị, giống như cách nhiều thành phố lớn trên thế giới đã làm khi nhận ra những bất cập trong quy hoạch trước đây.

“Điều quan trọng là không chỉ hoàn trả không gian mà còn phải tái cấu trúc lại cách khu vực này vận hành, đảm bảo trở thành một không gian linh hoạt, đa chức năng, phục vụ nhiều tầng lớp cư dân và khách du lịch…” – KTS Vương Đạo Hoàng nhấn mạnh.

Từ Nhật bản, qua facebook, KTS Tô Kiên bày tỏ quan điểm trong viết bài với câu hỏi “Xử lý tòa nhà “Hàm cá mập” sao cho tối ưu và thuyết phục?”. KTS Tô Kiên bày tỏ bản thân cảm thấy vô cùng đồng cảm với cảm xúc lưu luyến của cộng đồng cũng như du khách về “đài vọng cảnh” kiểu “city view” có một không hai này.

“Điều băn khoăn ở đây là liệu quyết định có quá vội vã không, đã thật tối ưu và thuyết phục trên cơ sở so sánh phương án để đạt được đồng thuận cao hay chưa và sau đó sẽ tái tổ chức như thế nào?”.

Theo KTS Tô Kiên, việc hạ giải tòa nhà sẽ giúp “khai thông huyệt đạo”, mở ra một không gian công cộng mới liền kề giao lộ giao thông cơ giới, giúp trả lại sự thông thoáng cho khu vực và giúp quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục có thêm không gian để đạt được chức năng quảng trường thực thụ so với chỉ là một nút giao thông như hiện nay.

Tuy nhiên, mấu chốt khiến quyết định đập bỏ chưa tạo đồng thuận hoàn toàn là chưa có hoặc chưa công bố những phương án so sánh, cũng như phương án quy hoạch thiết kế cụ thể như thế nào sau khi đập bỏ công trình.

Cộng đồng đều muốn biết “chúng ta có những lựa chọn tương đối khả thi nào” và “trước khi đập bỏ có thể thấy phương án thiết kế quảng trường cụ thể như thế nào được không?” – KTS Tô Kiên bày tỏ.