Truy xuất nguồn gốc – Nền tảng để hàng Việt hội nhập sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu

Theo dõi KT&TD trên

Để hàng hóa, nông sản Việt Nam vươn ra thị trường quốc tế một cách bền vững và nâng cao giá trị, truy xuất nguồn gốc đang nổi lên như một nền tảng cốt lõi, đóng vai trò then chốt trong việc xây dựng lòng tin, minh bạch hóa quy trình sản xuất và đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của thế giới.

Nếu như trước đây, yêu cầu truy xuất nguồn gốc chỉ áp dụng với một số mặt hàng đặc thù như thực phẩm, dược phẩm hay đồ gỗ, thì hiện nay, phạm vi này đã được mở rộng sang hầu hết các mặt hàng xuất khẩu. Điều đáng chú ý hơn là việc truy xuất không còn dừng lại ở sản phẩm cuối cùng mà đã lan tỏa đến toàn bộ chuỗi cung ứng, từ nguyên liệu thô ban đầu, qua các giai đoạn bán thành phẩm cho đến khi trở thành sản phẩm hoàn chỉnh.

Thực tế cho thấy, hầu hết các hiệp định thương mại tự do hiện nay đều có những điều khoản bắt buộc về truy xuất nguồn gốc. Đây không còn là lựa chọn hay khuyến nghị mà đã trở thành điều kiện tiên quyết để doanh nghiệp Việt Nam có thể tiếp cận thị trường quốc tế, tận dụng được các ưu đãi thuế quan và mở rộng hoạt động xuất khẩu. Những doanh nghiệp không đáp ứng được yêu cầu này đang dần bị đẩy ra ngoài lề của chuỗi cung ứng toàn cầu, bất kể sản phẩm của họ có chất lượng tốt đến đâu.

Mặc dù tầm quan trọng của truy xuất nguồn gốc là không thể phủ nhận, nhưng thực tế triển khai lại không hề đơn giản, đặc biệt với các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Chuỗi cung ứng trong thời đại ngày nay vô cùng phức tạp với hàng chục, thậm chí hàng trăm khâu và đầu vào khác nhau. Để xây dựng một hệ thống truy xuất nguồn gốc hoàn chỉnh, doanh nghiệp phải đầu tư đáng kể về công nghệ, hạ tầng và nguồn nhân lực. Đối với nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa, những khoản đầu tư này có thể là gánh nặng lớn khi nguồn vốn còn hạn chế và trình độ công nghệ chưa cao.

Thách thức không chỉ dừng lại ở vấn đề tài chính và kỹ thuật. Một rào cản lớn khác đến từ chính tâm lý của doanh nghiệp. Việc xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc đòi hỏi phải công khai và chia sẻ dữ liệu về toàn bộ quy trình sản xuất kinh doanh. Điều này khiến không ít doanh nghiệp lo ngại về vấn đề bảo mật thông tin, đặc biệt là các bí mật thương mại và thông tin nhạy cảm về nguồn cung ứng. Họ sợ rằng khi minh bạch hóa quá trình sản xuất, đối thủ cạnh tranh sẽ dễ dàng sao chép mô hình hoặc tiếp cận được các nhà cung cấp chiến lược của mình.

Hơn nữa, nhận thức về tầm quan trọng của truy xuất nguồn gốc vẫn chưa được phổ biến rộng rãi trong cộng đồng doanh nghiệp. Nhiều doanh nghiệp vẫn coi đây là yêu cầu mang tính hành chính, là gánh nặng chi phí hơn là cơ hội để nâng cao giá trị sản phẩm và tăng sức cạnh tranh. Thêm vào đó, khi các quy định về truy xuất nguồn gốc hiện nay chủ yếu mang tính tự nguyện, nhiều doanh nghiệp chọn cách trì hoãn hoặc không đầu tư vào việc này, cho đến khi họ thực sự gặp rắc rối trong xuất khẩu mới vội vàng tìm giải pháp.

Truy xuất nguồn gốc hàng hóa về bản chất là một lĩnh vực ứng dụng công nghệ thuần túy. Để hệ thống này hoạt động hiệu quả, cả cơ quan quản lý nhà nước và doanh nghiệp đều phải trang bị những giải pháp công nghệ tiên tiến và phù hợp. Công nghệ blockchain hiện đang được xem là giải pháp chủ đạo nhờ khả năng đảm bảo tính minh bạch, không thể thay đổi và bảo mật cao của dữ liệu. Tuy nhiên, với tốc độ phát triển chóng mặt của công nghệ, các bên liên quan cần luôn cập nhật và sẵn sàng áp dụng những công nghệ mới phù hợp hơn khi chúng xuất hiện.

Các bộ, ngành và địa phương cần xây dựng cơ sở dữ liệu và hệ thống thông tin truy xuất nguồn gốc đối với những sản phẩm, hàng hóa thuộc phạm vi quản lý. Quan trọng hơn, các hệ thống này phải được kết nối liền mạch với cổng thông tin truy xuất nguồn gốc hàng hóa quốc gia để tạo thành một mạng lưới thống nhất, tránh tình trạng phân mảnh và khó khăn trong trao đổi thông tin. Điều này đòi hỏi phải có các lực lượng nghiên cứu chuyên sâu, không ngừng cập nhật công nghệ mới và đặc biệt là hỗ trợ doanh nghiệp một cách tối ưu nhất với những giao diện thân thiện, dễ sử dụng.

Đối với doanh nghiệp, bên cạnh việc đầu tư vào công nghệ, điều quan trọng nhất là thay đổi nhận thức. Truy xuất nguồn gốc không phải là gánh nặng mà là lợi thế cạnh tranh. Nó như một tấm giấy thông hành giúp sản phẩm dễ dàng tiếp cận thị trường, tăng độ tin cậy và xây dựng uy tín thương hiệu lâu dài. Những doanh nghiệp nhìn xa trông rộng đã sớm coi truy xuất nguồn gốc là yếu tố ngang tầm với chất lượng sản phẩm, mẫu mã đẹp và giá thành cạnh tranh.

Một hệ thống truy xuất nguồn gốc chỉ có thể phát huy tác dụng tối đa khi người tiêu dùng hiểu và sử dụng nó. Để nâng cao nhận thức người tiêu dùng, công tác tuyên truyền và giáo dục cần được đẩy mạnh. Người tiêu dùng cần thấy rõ lợi ích thiết thực khi mua hàng có truy xuất nguồn gốc, từ việc nắm được thông tin đầy đủ về nguyên liệu, quy trình sản xuất, chế biến, vận chuyển đến khả năng phân biệt hàng thật hàng giả.

Khi người tiêu dùng trở nên thông thái hơn, họ sẽ tự động trở thành lực lượng giám sát hiệu quả nhất. Họ có thể phản hồi trực tiếp đến doanh nghiệp và cơ quan quản lý, tạo nên kênh thông tin hai chiều minh bạch. Điều này không chỉ giúp doanh nghiệp cải thiện sản phẩm và dịch vụ mà còn giúp cơ quan chức năng phát hiện kịp thời các hành vi vi phạm, từ đó làm sạch thị trường một cách bền vững.

Để truy xuất nguồn gốc thực sự trở thành nền tảng giúp hàng Việt hội nhập sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa ba trụ cột: nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng. Cơ quan quản lý cần ban hành những quy định và tiêu chuẩn cụ thể, rõ ràng đối với từng loại hàng hóa để doanh nghiệp có cơ sở triển khai. Đồng thời, cần có các chương trình hỗ trợ thiết thực, không chỉ về tài chính mà còn về chuyên môn, giúp doanh nghiệp, hợp tác xã và cả hộ nông dân cá thể có thể chuyển đổi số và tự xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc cho sản phẩm của mình.

Các giải pháp công nghệ cần được cung cấp một cách dễ tiếp cận, từ nhật ký điện tử, hệ thống định vị đến các công cụ truy xuất trực tuyến, giúp các chủ thể kinh tế có thể cập nhật thông tin nhanh chóng, tự động và chính xác thay vì phải làm thủ công như trước đây. Việc kết nối các hệ thống này với cổng thông tin truy xuất nguồn gốc quốc gia cần được đơn giản hóa tối đa để khuyến khích sự tham gia.

Với kim ngạch xuất khẩu đã vượt 405 tỷ USD năm 2024 và tiếp tục tăng trưởng hai con số trong năm 2025, Việt Nam đang ở một vị thế thuận lợi để tận dụng các cơ hội từ hội nhập kinh tế. Nhưng để duy trì và phát triển đà tăng trưởng này, hàng Việt không chỉ cần chất lượng tốt mà còn phải minh bạch về nguồn gốc. Đây chính là tấm hộ chiếu quan trọng nhất giúp sản phẩm Việt Nam không chỉ xuất khẩu được mà còn hội nhập sâu, bền vững vào chuỗi giá trị toàn cầu, từ đó nâng cao vị thế và giá trị gia tăng cho nền kinh tế.

Truy xuất nguồn gốc không còn là xu hướng hay yêu cầu của riêng một vài thị trường khó tính nữa, mà đã trở thành tiêu chuẩn chung của thương mại quốc tế hiện đại. Việt Nam đang đứng trước ngưỡng cửa mới, và chìa khóa để mở cánh cửa đó chính là sự minh bạch, trách nhiệm và công nghệ trong từng sản phẩm mang nhãn mác Việt Nam.

Hoàng Nguyễn