Nông sản và thương mại điện tử: Bắt nhịp hay bị bỏ lại phía sau?
Trong bối cảnh cuộc cách mạng số đang diễn ra mạnh mẽ trên toàn cầu, thương mại điện tử đã trở thành xu hướng không thể đảo ngược, thay đổi cách thức kinh doanh và tiêu dùng của hầu hết các ngành hàng.
Tuy nhiên, khi nhìn vào lĩnh vực nông nghiệp - ngành kinh tế quan trọng bậc nhất của nhiều quốc gia phát triển và đang phát triển, câu hỏi được đặt ra là liệu nông sản có đang bắt kịp nhịp độ chuyển đổi số này hay đang bị bỏ lại phía sau so với các ngành khác.
Nông sản, với đặc thù là hàng hóa tươi sống, có tính thời vụ cao và yêu cầu bảo quản đặc biệt, từ lâu đã được coi là một trong những mặt hàng khó "số hóa" nhất. Khác với quần áo, điện tử hay các sản phẩm công nghiệp khác, nông sản không chỉ cần đảm bảo chất lượng mà còn phải giữ được độ tươi ngon từ trang trại đến tay người tiêu dùng.
Tại Việt Nam, mặc dù nông nghiệp chiếm tỷ trọng đáng kể trong nền kinh tế, nhưng việc ứng dụng thương mại điện tử vào tiêu thụ nông sản vẫn đang trong giai đoạn khởi đầu. Theo thống kê, chỉ có khoảng 8-10% nông sản được bán qua các kênh trực tuyến, trong khi con số này ở các ngành khác có thể lên đến 30-40%.
Nguyên nhân chính của tình trạng này xuất phát từ nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Về mặt khách quan, hạ tầng logistics cho nông sản còn yếu kém, đặc biệt là hệ thống kho lạnh và vận chuyển bảo quản lạnh. Nhiều vùng nông thôn vẫn chưa có kết nối internet ổn định, trong khi đó, năng lực số hóa của người nông dân còn hạn chế. Về mặt chủ quan, thói quen tiêu dùng của người Việt Nam vẫn thiên về việc chọn lựa nông sản trực tiếp tại chợ, nơi họ có thể chạm, ngửi và đánh giá chất lượng sản phẩm một cách trực quan.
Thách thức đầu tiên và cũng là lớn nhất mà nông sản phải đối mặt trong thương mại điện tử chính là vấn đề logistics và bảo quản. Không giống như các mặt hàng khác có thể được lưu trữ trong kho thường trong thời gian dài, nông sản cần được vận chuyển nhanh chóng và trong điều kiện nhiệt độ thích hợp. Điều này đòi hỏi đầu tư lớn vào hạ tầng kho lạnh, xe vận chuyển chuyên dụng và hệ thống phân phối được tối ưu hóa.
Thách thức thứ hai nằm ở việc chuẩn hóa chất lượng và xây dựng niềm tin với người tiêu dùng. Khác với việc mua sắm trực tiếp tại chợ, khi mua nông sản online, người tiêu dùng không thể kiểm tra trực tiếp chất lượng sản phẩm. Điều này tạo ra khoảng cách tin cậy mà các nhà bán hàng cần phải vượt qua thông qua việc xây dựng thương hiệu, đảm bảo chất lượng nhất quán và chính sách đổi trả linh hoạt.
Thách thức thứ ba đến từ tính phức tạp trong việc quản lý tồn kho và dự báo nhu cầu. Nông sản có chu kỳ sản xuất theo mùa vụ, sản lượng phụ thuộc vào thời tiết và các yếu tố tự nhiên khác. Việc dự báo chính xác nhu cầu thị trường để tránh thừa hoặc thiếu hàng trở thành một bài toán phức tạp đòi hỏi sự kết hợp giữa kinh nghiệm thực tế và công nghệ phân tích dữ liệu.
Ngoài ra, vấn đề giá cả cũng là một thách thức không nhỏ. Nông sản thường có biến động giá mạnh theo mùa vụ và cung cầu thị trường. Việc định giá hợp lý trên các nền tảng thương mại điện tử, vừa đảm bảo lợi nhuận cho người bán, vừa có tính cạnh tranh so với các kênh bán hàng truyền thống, đòi hỏi chiến lược linh hoạt và hiểu biết sâu về thị trường.
Mặc dù đối mặt với nhiều thách thức, nông sản trong thương mại điện tử cũng đang có những cơ hội lớn chưa từng có. Đại dịch COVID-19 đã thay đổi căn bản thói quen tiêu dùng của người dân, khiến việc mua sắm trực tuyến trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày. Nhu cầu về thực phẩm tươi sống được giao tận nhà đã tăng vọt và xu hướng này được dự đoán sẽ tiếp tục duy trì ngay cả sau khi đại dịch kết thúc.
Thế hệ người tiêu dùng trẻ, những người đã quen thuộc với công nghệ và mua sắm trực tuyến, ngày càng trở thành lực lượng chủ đạo trong tiêu dùng. Họ không chỉ thoải mái với việc mua nông sản online mà còn đặc biệt quan tâm đến nguồn gốc, chất lượng và tính bền vững của sản phẩm. Điều này tạo ra cơ hội cho các nhà sản xuất nông sản có thể kể câu chuyện về sản phẩm của mình, từ trang trại đến bàn ăn, tạo dựng giá trị gia tăng và sự khác biệt.
Công nghệ cũng đang mở ra những khả năng mới cho ngành nông nghiệp. Trí tuệ nhân tạo và phân tích dữ liệu lớn giúp dự báo nhu cầu chính xác hơn, tối ưu hóa chuỗi cung ứng và giảm thiểu lãng phí. Công nghệ blockchain đang được ứng dụng để truy xuất nguồn gốc sản phẩm, tạo dựng niềm tin với người tiêu dùng. Các ứng dụng di động và nền tảng số đang kết nối trực tiếp người nông dân với người tiêu dùng, loại bỏ các khâu trung gian không cần thiết.
Để nông sản không bị bỏ lại phía sau trong cuộc đua thương mại điện tử, cần có sự phối hợp đồng bộ từ nhiều phía. Chính phủ cần đầu tư mạnh mẽ vào hạ tầng logistics, đặc biệt là hệ thống kho lạnh và vận chuyển lạnh. Các chương trình đào tạo kỹ năng số cho người nông dân cũng cần được mở rộng và đẩy mạnh.
Các doanh nghiệp công nghệ và thương mại điện tử cần phát triển những giải pháp chuyên biệt cho nông sản, từ nền tảng bán hàng được tối ưu hóa đến các dịch vụ logistics chuyên nghiệp. Việc đầu tư vào nghiên cứu và phát triển các công nghệ bảo quản, đóng gói và vận chuyển sẽ là chìa khóa để vượt qua các rào cản kỹ thuật.
Người nông dân và các hợp tác xã cần chủ động học hỏi và ứng dụng công nghệ vào sản xuất và kinh doanh. Việc hình thành các liên kết hợp tác, chia sẻ chi phí đầu tư vào công nghệ và logistics sẽ giúp giảm thiểu rủi ro và tăng khả năng cạnh tranh.
Cuối cùng, người tiêu dùng cũng cần được giáo dục và khuyến khích sử dụng các kênh thương mại điện tử để mua nông sản. Việc xây dựng niềm tin thông qua các chương trình đảm bảo chất lượng, chính sách đổi trả linh hoạt và dịch vụ khách hàng tốt sẽ là yếu tố quyết định sự thành công.
Tương lai của nông sản trong thương mại điện tử sẽ phụ thuộc vào khả năng thích ứng và đổi mới của toàn bộ hệ sinh thái, từ người nông dân, doanh nghiệp công nghệ, đến chính phủ và người tiêu dùng. Nếu tất cả các bên liên quan có thể cùng nhau vượt qua những rào cản hiện tại và tận dụng tối đa những lợi thế của công nghệ số, nông sản hoàn toàn có thể không chỉ bắt kịp mà còn dẫn đầu trong một số lĩnh vực của thương mại điện tử.
Cuộc cách mạng số trong nông nghiệp không phải là một xu hướng tạm thời mà là một quá trình tất yếu. Những ai có thể chủ động thích ứng và đổi mới sẽ có cơ hội thành công, trong khi những ai chần chừ có thể sẽ bị bỏ lại phía sau. Vì vậy, câu hỏi không phải là liệu nông sản có thể bắt kịp thương mại điện tử hay không, mà là làm thế nào để bắt kịp một cách hiệu quả và bền vững nhất.
Tiến Hoàng
