Món ăn và ký ức: Xu hướng tìm về hương vị quen trong đời sống hiện đại

Theo dõi KT&TD trên

Từ quán cơm “chuẩn vị mẹ nấu” đến những bữa ăn gợi nhớ thời bao cấp, xu hướng này không chỉ thỏa mãn vị giác mà còn kết nối ký ức, mang lại sự an yên giữa đời sống đô thị hối hả.

Ẩm thực không chỉ là nhu cầu sinh học mà còn là một thành tố quan trọng của đời sống văn hóa và ký ức cá nhân. Mỗi món ăn thường gắn với một không gian, một thời điểm và những con người cụ thể, vì thế mang theo những lớp cảm xúc mà khó loại hình văn hóa nào có thể thay thế. Khi xã hội càng phát triển nhanh, con người càng đối diện nhiều áp lực vô hình, những ký ức ẩm thực của quá khứ lại có xu hướng trỗi dậy như một điểm tựa tinh thần.

Những năm gần đây, tại các đô thị lớn như Hà Nội hay TP.HCM, sự xuất hiện và duy trì lượng khách ổn định của các quán cơm quê, quán cơm “chuẩn vị mẹ nấu” cho thấy rõ xu hướng này. Thực đơn của những quán ăn này hầu như không có gì mới lạ: rau luộc, thịt rang, cá kho, canh cua, cà muối, cơm độn hay bánh đúc. Tuy nhiên, chính sự giản dị ấy lại trở thành yếu tố thu hút, đặc biệt trong bối cảnh ẩm thực hiện đại đang bị chi phối mạnh bởi các trào lưu ngắn hạn.

Tại Hà Nội, các địa chỉ như Xới Cơm (Láng Hạ), Tầm Vị (Yên Thế), Ầu Ơ Việt Nam Kitchen (Lý Thường Kiệt) hay Cửa hàng mậu dịch số 37 (Trấn Vũ) đều lựa chọn khai thác hình ảnh bữa cơm gia đình truyền thống. Không gian quán được thiết kế mộc mạc, mang hơi hướng thôn quê hoặc gợi lại thời bao cấp, với bàn ghế gỗ, bát đũa tráng men, những vật dụng quen thuộc của nhiều thập kỷ trước. Việc tái hiện không gian sống song hành với việc phục dựng món ăn giúp thực khách không chỉ “ăn ngon” mà còn “ăn trong ký ức”.

Điểm đáng chú ý là đối tượng khách hàng của những quán ăn này không giới hạn ở người trung niên hay cao tuổi. Rất nhiều người trẻ, sinh viên và nhân viên văn phòng cũng tìm đến như một nhu cầu tự thân. Nguyễn Vương Hưng (22 tuổi, quê Bắc Giang, hiện làm việc tại Hà Nội) cho biết anh thường chọn các quán cơm quê vào những ngày cảm thấy mệt mỏi. Theo Nam, việc thưởng thức những món ăn quen thuộc giúp anh giảm bớt cảm giác lạc lõng nơi đô thị. “Có thể ăn nhiều món mới, món lạ, nhưng những lúc áp lực, tôi chỉ muốn một bữa cơm giống ở nhà. Ăn xong thấy nhẹ người hơn”, Hưng chia sẻ.

Không chỉ với người xa quê, ngay cả những bạn trẻ sinh ra và lớn lên ở thành phố cũng tìm thấy sự hấp dẫn từ những món ăn gợi ký ức. Nguyễn Thị Thuỳ Linh (21 tuổi, sinh viên Học viện Báo chí và Tuyên truyền) cho biết cô từng tò mò khi bước vào Cửa hàng mậu dịch số 37 – nơi tái hiện không gian thời bao cấp với cơm độn, bánh đúc, dưa cà muối. “Mình chưa từng sống trong giai đoạn đó, nhưng khi ăn và nhìn không gian xung quanh, tự nhiên hiểu hơn những câu chuyện bố mẹ hay kể. Nó khiến mình cảm nhận rõ hơn cuộc sống của thế hệ trước”, Linh nói.

Dưới góc độ xã hội học, việc tìm về món xưa có thể được xem là phản ứng tự nhiên của con người trước sự gia tăng áp lực trong đời sống hiện đại. Khi nhịp sống đô thị trở nên gấp gáp, các mối quan hệ xã hội lỏng lẻo hơn, con người có xu hướng tìm kiếm những trải nghiệm mang lại cảm giác an toàn và thân thuộc. Ẩm thực, với khả năng kích hoạt ký ức thông qua vị giác và khứu giác, trở thành một phương tiện hiệu quả để con người tái kết nối với chính mình.

Bên cạnh đó, xu hướng này còn phản ánh sự thay đổi trong cách con người tiếp cận ẩm thực. Nếu trước đây, ăn uống chủ yếu để no hoặc để thưởng thức cái mới, thì hiện nay, nhiều người coi bữa ăn là một trải nghiệm tinh thần. Họ tìm đến những món ăn không chỉ vì hương vị mà còn vì câu chuyện, ký ức và cảm xúc mà món ăn đó mang lại. Trong bối cảnh ấy, những quán cơm “chuẩn vị mẹ nấu” trở thành không gian giao thoa giữa quá khứ và hiện tại.

Điều đáng nói là sự trở lại của món xưa không mang tính bảo thủ hay hoài cổ một chiều. Nhiều quán ăn đã lựa chọn cách tiếp cận linh hoạt, giữ nguyên hương vị truyền thống nhưng điều chỉnh cách phục vụ, không gian và quy trình để phù hợp với đời sống hiện đại. Các món ăn vẫn là cá kho, rau luộc, canh cua, nhưng được chế biến sạch sẽ, trình bày gọn gàng và đặt trong một bối cảnh ẩm thực dễ tiếp cận với nhiều thế hệ. Sự dung hòa này cho thấy ẩm thực truyền thống không đứng yên mà đang tự làm mới để tiếp tục tồn tại.

Với người xa quê, món ăn truyền thống còn mang ý nghĩa giữ gìn căn cước. Giữa một thành phố xa lạ, việc tìm được một quán ăn có hương vị giống quê nhà giúp họ phần nào vơi đi nỗi nhớ và cảm giác đơn độc. Với người trẻ, đó là cách để hiểu hơn về quá khứ gia đình và xã hội, từ đó hình thành sự trân trọng đối với những giá trị đã từng tồn tại.

Có thể thấy, việc nhiều người tìm về món xưa không đơn thuần là một xu hướng ẩm thực mang tính hoài niệm. Đó là biểu hiện của nhu cầu sâu xa hơn: nhu cầu được kết nối với ký ức, với gia đình và với những giá trị bền vững trong đời sống tinh thần. Khi bữa cơm không chỉ là việc ăn uống mà trở thành nơi trú ngụ của cảm xúc, ẩm thực đã vượt ra khỏi chức năng vật chất để trở thành một phần của hành trình tìm kiếm sự cân bằng của con người hiện đại.

Trong dòng chảy hiện đại hóa không ngừng, những món ăn giản dị của ngày xưa vẫn âm thầm tồn tại và được lựa chọn. Có lẽ bởi, giữa vô vàn điều mới mẻ, con người vẫn cần những hương vị quen thuộc để nhắc nhớ rằng, đôi khi sự bình yên bắt đầu từ chính một bữa cơm giản đơn như ở nhà.

Cẩm Tú