“Lá chắn” pháp lý cho người tiêu dùng trong kỷ nguyên số
Sự bùng nổ của thương mại điện tử (TMĐT) những năm gần đây đã mang lại nhiều tiện ích cho người tiêu dùng, song cũng kéo theo không ít rủi ro, từ hàng giả, hàng kém chất lượng đến quảng cáo sai sự thật và tranh chấp khó xác định trách nhiệm.
Trong bối cảnh đó, Luật Thương mại điện tử mới, có hiệu lực từ ngày 1/7/2026, được kỳ vọng sẽ tạo ra một hành lang pháp lý chặt chẽ hơn, qua đó trở thành “chiếc khiên” vững chắc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và thúc đẩy thị trường phát triển minh bạch, bền vững.
Trước đây, khi phát sinh tranh chấp trên các sàn TMĐT, người tiêu dùng thường lúng túng trong việc xác định bên chịu trách nhiệm. Không ít sàn giao dịch tự coi mình chỉ là “bên trung gian kết nối”, từ đó né tránh nghĩa vụ liên quan đến tính pháp lý và chất lượng hàng hóa. Thực tế này đã tạo ra một “vùng trống” trách nhiệm, đặc biệt trong các hoạt động tiềm ẩn rủi ro cao như bán hàng qua livestream.
Luật Thương mại điện tử mới đã khắc phục khoảng trống đó. Theo quy định tại Điều 22, sàn TMĐT không còn là “người ngoài cuộc” mà phải chịu trách nhiệm rõ ràng hơn trong việc quản lý nội dung, xác thực thông tin người bán, tiếp nhận và xử lý khiếu nại, đồng thời phối hợp với cơ quan chức năng khi có vi phạm. Quy định này buộc các sàn phải nâng cao vai trò “gác cổng”, chủ động kiểm duyệt và ngăn chặn các hành vi gian lận ngay từ đầu.
Luật mới cũng phân định rõ trách nhiệm của từng chủ thể. Người bán phải cung cấp đầy đủ, trung thực thông tin về nguồn gốc, chất lượng sản phẩm, giấy tờ pháp lý liên quan, cũng như chịu trách nhiệm về nội dung quảng cáo của mình. Trong khi đó, sàn TMĐT có nghĩa vụ kiểm duyệt, xác thực các thông tin này trước khi cho phép giao dịch diễn ra.
Cách tiếp cận “trách nhiệm song hành” giúp bảo vệ người tiêu dùng hiệu quả hơn khi xảy ra các tình huống như hàng hóa không đúng mô tả, hàng giả, hàng kém chất lượng hay quảng cáo sai sự thật. Người tiêu dùng không còn phải đơn độc trong quá trình khiếu nại, mà có thể yêu cầu trách nhiệm từ cả người bán và nền tảng trung gian, những chủ thể hưởng lợi trực tiếp từ hoạt động kinh doanh trực tuyến.
Một điểm đáng chú ý khác của Luật Thương mại điện tử mới là quy định các nền tảng nước ngoài phải có đại diện hoặc pháp nhân tại Việt Nam. Đây được xem là cơ chế “mở cửa có điều kiện”: cho phép các nền tảng xuyên biên giới tiếp tục tham gia thị trường Việt Nam, nhưng phải tuân thủ đầy đủ các quy tắc về quản lý nội dung, bảo vệ người tiêu dùng và thực hiện nghĩa vụ thuế.
Quy định này chấm dứt tình trạng hoạt động “không dấu chân” của một số nền tảng nước ngoài trước đây. Khi có đầu mối pháp lý rõ ràng tại Việt Nam, việc giám sát doanh thu, lợi nhuận và đối chiếu nghĩa vụ thuế sẽ minh bạch, khả thi hơn, hạn chế tình trạng ghi nhận doanh thu ở nước ngoài để né tránh nghĩa vụ tài chính trong nước.
Luật có hiệu lực từ ngày 1/7/2026, đồng nghĩa với việc các bên liên quan có khoảng thời gian nhất định để chuẩn bị. Về phía Nhà nước, thách thức đặt ra là bảo đảm tính khả thi, tránh chồng chéo trong quản lý. Điều này đòi hỏi phải xây dựng các văn bản hướng dẫn chi tiết, đầu tư hạ tầng giám sát hiện đại, đủ năng lực theo dõi giao dịch xuyên biên giới, phát hiện hàng giả và quản lý rủi ro dựa trên dữ liệu, theo hướng hậu kiểm. Đồng thời, việc đào tạo đội ngũ cán bộ quản lý, thanh tra về các mô hình kinh doanh số mới như sàn giao dịch, mạng xã hội bán hàng hay livestream cũng là yêu cầu cấp thiết.
Đối với các sàn TMĐT và người bán, việc tuân thủ đầy đủ nghĩa vụ mới không chỉ là trách nhiệm pháp lý mà còn là cơ hội tạo lợi thế cạnh tranh. Minh bạch thông tin, bảo vệ dữ liệu cá nhân và hoàn thiện quy trình quản lý người bán sẽ giúp nâng cao uy tín, củng cố niềm tin của người tiêu dùng, yếu tố sống còn trong môi trường kinh doanh số.
Luật Thương mại điện tử mới trao cho người tiêu dùng nhiều công cụ bảo vệ hơn, song hiệu quả thực sự chỉ đạt được khi chính người tiêu dùng chủ động nắm rõ quyền lợi của mình. Đó là quyền được bảo vệ dữ liệu cá nhân, quyền yêu cầu minh bạch thông tin sản phẩm, cũng như quyền khiếu nại, yêu cầu bồi thường khi bị xâm hại. Sự hiểu biết và chủ động của người tiêu dùng sẽ góp phần tạo áp lực tích cực, buộc các chủ thể kinh doanh tuân thủ pháp luật nghiêm túc hơn.
Có thể nói, Luật Thương mại điện tử mới không chỉ nhằm “siết” quản lý, mà hướng tới mục tiêu cân bằng lợi ích giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng. Khi trách nhiệm được phân định rõ ràng, thị trường TMĐT sẽ vận hành minh bạch hơn, tạo nền tảng để kinh tế số Việt Nam phát triển lành mạnh và bền vững trong giai đoạn tới.
