“Hộ chiếu số sản phẩm”: Bước đi để hàng Việt minh bạch, nâng sức cạnh tranh

Theo dõi KT&TD trên

Không chỉ giúp cơ quan chức năng minh bạch hóa nguồn gốc, công cụ này còn bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và nâng cao sức cạnh tranh cho hàng Việt trong bối cảnh nạn hàng giả, hàng nhái vẫn tràn lan.

Hàng hóa trôi nổi: Điểm nghẽn lớn của thị trường

Tại hội thảo “Tăng cường liên kết thị trường, cải thiện năng lực cạnh tranh hàng Việt”, ông Nguyễn Anh Tuấn - Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển Thị trường trong nước nhận định, hệ thống phân phối giữ vai trò “hệ thần kinh” của thị trường nội địa, kết nối từ sản xuất đến tiêu dùng. Tuy nhiên, bên cạnh tăng trưởng nhanh, thị trường đang phải đối mặt với nhiều vấn đề, trong đó nổi cộm là tình trạng hàng hóa không rõ nguồn gốc.

Theo thống kê, khoảng 70% các vụ vi phạm về hàng giả, hàng nhái, hàng không rõ xuất xứ diễn ra ở chợ truyền thống và cửa hàng nhỏ lẻ. Cả nước hiện có hơn 8.200 chợ, gần 1.300 siêu thị và 276 trung tâm thương mại, song phân bổ hạ tầng thương mại không đồng đều: loại hình hạng 1, hạng 2 tập trung ở đô thị lớn, còn hạng 3 chủ yếu ở nông thôn, miền núi.

Không chỉ dừng lại ở kênh bán hàng trực tiếp, thương mại điện tử với mức tăng trưởng 20-25%/năm cũng đặt ra bài toán khó về kiểm soát hàng kém chất lượng. Dù giúp hàng hóa lưu thông nhanh chóng, nhưng môi trường số lại làm phức tạp thêm việc truy xuất nguồn gốc.

Thực tế, các cơ quan chức năng đã tăng cường kiểm tra, với gần 70.000 vụ vi phạm bị xử lý trong năm 2024 và khoảng 20.000 vụ chỉ trong 9 tháng đầu năm 2025. Song, theo ông Nguyễn Anh Tuấn, con số này vẫn chưa phản ánh hết quy mô và tính chất phức tạp của tình trạng vi phạm.

Từng bước kiến tạo thị trường minh bạch

Để khắc phục, Chính phủ đang hoàn thiện khung pháp lý đồng bộ, trong đó đáng chú ý là Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa sửa đổi (có hiệu lực từ 01/01/2026) - lần đầu tiên đưa vào khái niệm “hộ chiếu số sản phẩm”. Đây được xem là công cụ pháp lý cao nhất để chuẩn hóa, số hóa và công khai xuyên suốt vòng đời hàng hóa.

Song song, Bộ Khoa học và Công nghệ đã ban hành Thông tư 02/2024 về truy xuất nguồn gốc, yêu cầu kết nối và chia sẻ dữ liệu giữa doanh nghiệp và đơn vị cung cấp giải pháp. Bộ Công an cũng đang đề xuất nghị định về định danh và xác thực hàng hóa, nhằm hợp nhất thông tin doanh nghiệp - hộ kinh doanh - sản phẩm trong môi trường số.

Theo ông Tuấn, Bộ Công Thương đang xây dựng thông tư chuyên ngành cho các nhóm hàng thuộc phạm vi quản lý. “Chúng tôi xác định lấy minh bạch làm trung tâm, công nghệ làm đòn bẩy, phối hợp - liên thông làm phương thức để chống gian lận thương mại, bảo vệ người tiêu dùng và nâng sức cạnh tranh hàng Việt”, ông nhấn mạnh.

Mục tiêu đặt ra đến năm 2028, 100% sàn thương mại điện tử, siêu thị và trung tâm thương mại phải công khai thông tin “hộ chiếu số sản phẩm”, hiển thị mã QR/định danh. Lực lượng quản lý thị trường sẽ đồng bộ sử dụng ứng dụng truy xuất dữ liệu liên thông.

Trước mắt, việc truy xuất bắt buộc sẽ áp dụng với nhóm hàng rủi ro cao như thực phẩm, dược phẩm, đồ chơi trẻ em, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, xăng dầu, may mặc, rượu, thuốc lá. Song song, Việt Nam sẽ xây dựng Cổng truy xuất nguồn gốc quốc gia, kết nối với hệ thống các bộ ngành, địa phương, doanh nghiệp, sàn thương mại điện tử, tiến tới liên thông quốc tế với ASEAN và Liên minh châu Âu.

Theo ông Nguyễn Anh Tuấn, minh bạch không chỉ là nỗ lực của cơ quan quản lý mà cần sự tham gia của người dân. Khi người tiêu dùng quét mã sản phẩm, dữ liệu sẽ đồng thời kết nối với cơ quan quản lý, góp phần phát hiện nhanh và xử lý kịp thời hàng giả, hàng nhái.

Việc hình thành nền tảng truy xuất nguồn gốc quốc gia cũng đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa nhiều bên, từ tài chính, thuế, logistics đến kiểm định, chứng nhận.

“Chúng ta phải đảm bảo hàng hóa tiêu thụ nội địa cũng đạt chuẩn như hàng xuất khẩu. Người tiêu dùng trong nước xứng đáng được hưởng chất lượng tương xứng, và chỉ có minh bạch mới tạo dựng niềm tin, đồng thời nâng cao vị thế hàng Việt trên thị trường quốc tế”, ông Tuấn khẳng định.

Theo đại diện Bộ Công Thương, khi “hộ chiếu số sản phẩm” chính thức được áp dụng, hàng hóa tiêu thụ nội địa sẽ phải tuân thủ tiêu chuẩn tương tự như hàng xuất khẩu. Điều này nhằm xóa bỏ quan niệm bấy lâu rằng sản phẩm bán trong nước có thể “dễ dãi” hơn, trong khi người tiêu dùng nội địa hoàn toàn xứng đáng được sử dụng hàng hóa chất lượng cao.

Lộ trình thực hiện nền tảng Truy xuất nguồn gốc quốc gia (National Traceability & DPP Platform)

• 2025: Chuẩn hóa dữ liệu và quy trình; ban hành danh mục rủi ro; hoàn thiện dự thảo nghị định về định danh, xác thực và truy xuất; thí điểm nền tảng quốc gia tại 5 địa phương và 3 chuỗi ngành hàng (nông sản tươi, dược – mỹ phẩm, xăng dầu).

• 2026 (hiệu lực Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa - sửa đổi): Vận hành Cổng truy xuất quốc gia; bắt buộc hiển thị thông tin hàng hóa trên nền tảng số; áp dụng bắt buộc DPP/QR cho nhóm rủi ro cao; 100% Đội quản lý thị trường sử dụng app kiểm tra số.

• 2027: Mở rộng thêm 5 nhóm sản phẩm, tích hợp sâu với hóa đơn điện tử – kiểm định – kiểm dịch; liên thông sàn thương mại điện tử và hệ thống bán lẻ hiện đại – chợ đầu mối; triển khai cơ chế tín nhiệm tuân thủ để giảm chi phí kiểm tra.

• 2028: Liên thông ASEAN/EU DPP, hình thành trục dữ liệu truy xuất quốc tế cho hàng xuất khẩu; hoàn thiện cơ chế xã hội hóa vận hành – khai thác dữ liệu theo nguyên tắc bảo mật.