Tăng thuế thuốc lá: Giải pháp kép cho ngân sách và sức khỏe cộng đồng?
Việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với các sản phẩm thuốc lá đang ngày càng được nhìn nhận như một công cụ chính sách quan trọng, hứa hẹn mang lại lợi ích kép: vừa gia tăng nguồn thu cho ngân sách nhà nước, vừa cải thiện đáng kể sức khỏe cộng đồng.
Ngày 3/6, tại Hà Nội, Cục Báo chí (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) phối hợp Tổ chức HealthBridge tại Việt Nam tổ chức Hội thảo cung cấp thông tin về phòng, chống tác hại của thuốc lá với chủ đề "Thuế thuốc lá và Phát triển bền vững".
Đây là hoạt động triển khai công tác truyền thông chính sách năm 2025, nhằm cung cấp thông tin về tác hại của thuốc lá đối với sức khỏe, kinh tế và phát triển bền vững; về vai trò quan trọng của chính sách thuế trong kiểm soát thuốc lá cho phóng viên và biên tập viên các cơ quan báo chí trên toàn quốc.
Phát biểu khai mạc, ông Đặng Khắc Lợi – Phó Cục trưởng Cục Báo chí nhấn mạnh: “Mỗi năm, thuốc lá cướp đi sinh mạng của hơn 8 triệu người trên toàn cầu, trong đó có 1,3 triệu người không hút thuốc nhưng hít phải khói thuốc thụ động. Tại Việt Nam, hơn 15 triệu người hút thuốc, dẫn tới hơn 100.000 ca tử vong mỗi năm và thiệt hại kinh tế ước tính lên đến 108.000 tỷ đồng – tương đương khoảng 1,1% GDP quốc gia".
Không thể phủ nhận, thuốc lá là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ra các bệnh không lây nhiễm nguy hiểm như ung thư, tim mạch, và các bệnh về đường hô hấp, tạo ra gánh nặng y tế và kinh tế khổng lồ cho mỗi quốc gia. Tại Việt Nam, thống kê cho thấy hàng chục ngàn người tử vong mỗi năm do các bệnh liên quan đến thuốc lá, gây thiệt hại kinh tế ước tính hàng trăm ngàn tỷ đồng, bao gồm chi phí điều trị, mất khả năng lao động và tử vong sớm. Trong bối cảnh đó, tăng thuế thuốc lá được coi là một trong những biện pháp can thiệp hiệu quả nhất về chi phí để giảm tiêu dùng.
Khi giá thuốc lá tăng lên do thuế cao hơn, người tiêu dùng, đặc biệt là giới trẻ và người có thu nhập thấp – những đối tượng nhạy cảm về giá – sẽ có xu hướng giảm lượng thuốc hút hoặc từ bỏ hoàn toàn thói quen này. Điều này trực tiếp dẫn đến giảm tỷ lệ mắc bệnh và tử vong do thuốc lá, từ đó giảm áp lực lên hệ thống y tế và nâng cao chất lượng dân số. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) liên tục khuyến nghị các quốc gia tăng thuế thuốc lá, đặt mục tiêu tỷ trọng thuế chiếm ít nhất 70-75% giá bán lẻ để đạt hiệu quả tối ưu trong việc kiểm soát tiêu dùng.
Tại Việt Nam, giá thuốc lá hiện vẫn còn ở mức tương đối thấp so với nhiều quốc gia trong khu vực và trên thế giới, và tỷ trọng thuế trong giá bán lẻ cũng chưa đạt mức khuyến nghị của WHO. Chính phủ Việt Nam đã và đang xem xét các lộ trình tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá. Việc xây dựng một lộ trình tăng thuế hợp lý, đủ mạnh để tạo ra tác động giảm tiêu dùng nhưng cũng cân nhắc đến các yếu tố kinh tế - xã hội là vô cùng quan trọng.
Các chuyên gia khuyến nghị rằng việc tăng thuế nên được thực hiện theo một lộ trình rõ ràng, đều đặn và có thể dự đoán trước để cả người tiêu dùng và doanh nghiệp có thời gian thích ứng. Bên cạnh đó, cần cân nhắc áp dụng phương pháp tính thuế hỗn hợp (kết hợp cả thuế theo tỷ lệ phần trăm và thuế tuyệt đối trên mỗi bao thuốc) để đảm bảo giá thuốc lá tăng một cách thực chất và hạn chế việc người tiêu dùng chuyển sang các sản phẩm giá rẻ hơn.
Thạc sỹ, bác sỹ Nguyễn Tuấn Lâm, WHO tại Việt Nam cho biết: Với một quốc gia đang phát triển như Việt Nam, gánh nặng sức khỏe do thuốc lá gây ra rất lớn. Thuốc lá là nguyên nhân hàng đầu gây bệnh tật và tử vong sớm. Ung thư phổi trong top 3 các loại ung thư hàng đầu, riêng với nam giới là top 2, cho thấy tác động của thuốc lá với sức khỏe người dân rất cao.
Ngoài ra, thuốc là còn là nguyên nhân của 20 loại ung thư, các bệnh tim mạch (trong đó có nhồi máu cơ tim, tai biến mạch máu não…), ảnh hưởng lớn đến sức khỏe sinh sản, giống nòi… Khi tăng thuế để giá tăng 10% thì sẽ giảm tiêu dùng khoảng 4% ở các nước phát triển và 5% ở các nước đang phát triển. Ở người nghèo và lớp trẻ giảm nhiều hơn; khi tăng giá 10% sẽ giảm tiêu thụ tới 10% ở trẻ em và người nghèo. Giá thuốc lá cao cũng có tác dụng ngăn ngừa trẻ bắt đầu hút thuốc.
Bên cạnh đó, Thạc sỹ, bác sỹ Nguyễn Tuấn Lâm cũng nêu rõ: Tăng thuế thuốc lá là biện pháp cùng thắng: thắng cho y tế công cộng, và thắng cho nguồn thu ngân sách từ thuế. Tăng thuế thuốc lá là biện pháp tốt cho phát triển bền vững. Tăng thuế ở mức cao tối ưu nhất có thể, nhưng không dưới 5000 đồng/bao vào năm 2026 và theo lộ trình để đạt 15.000 đồng/bao vào năm 2030 (áp thêm vào mức thuế theo tỷ lệ hiện tại).
Bà Đinh Thị Thu Thủy, Phó Vụ Trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Y tế khẳng định: Bộ Y tế ủng hộ và hoàn toàn nhất trí với một số đề xuất trong dự thảo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) nhằm thể chế hóa và thực hiện các Nghị quyết của Quốc hội, Chính phủ, Kết luận của Bộ Chính trị, Đề án định hướng Chương trình xây dựng pháp luật như đã nêu tại dự thảo Tờ trình, đặc biệt đối với lĩnh vực y tế là Nghị quyết số 20-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về tiếp tục bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân trong tình hình mới.
Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu giảm tỷ lệ thuốc lá như đã đặt ra trong Chiến lược Quốc gia về phòng, chống tác hại thuốc lá đến 2030, mức thuế tuyệt đối cần tăng khởi điểm 5.000 đồng/bao và đạt 15.000 đồng/bao (20 điếu/bao) vào 2030 bên cạnh thuế tỷ lệ 75% như khuyến cáo của WHO. Phương án này sẽ giúp đạt tỷ trọng thuế 65% giá bán lẻ, gần đạt được mức khuyến cáo của WHO (70-75% giá bán lẻ), giúp giảm được tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở nam giới xuống 36% vào năm 2030.
Bộ Y tế tiếp tục đề nghị không đưa vào Luật này các quy định liên quan đến sản phẩm thuốc lá mới, đánh thuế ml dung dịch của thuốc lá mới để thực thi quy định tại Nghị quyết 173/2024/QH15 của Quốc hội về cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, chứa chấp, vận chuyển, sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.
Tiến Hoàng
