Doanh nghiệp dệt may trước "bài toán" chuyển đổi xanh
Nếu doanh nghiệp dệt may không bắt kịp xu hướng chuyển đổi kép vừa số hóa quy trình, vừa xanh hóa sản xuất, họ sẽ dần chậm lại trên chuỗi cung ứng toàn cầu.
Chia sẻ tại họp báo Đại hội nhiệm kỳ VII (2025 - 2030) và Tổng kết công tác Hiệp hội Dệt May Việt Nam năm 2025, ông Vũ Đức Giang, Chủ tịch Hiệp hội cho biết, năm nay, kim ngạch xuất khẩu dệt may dự kiến đạt 46 tỷ USD, tăng 5,6% so với năm 2024. Đây được xem là dấu mốc quan trọng, thể hiện sự phục hồi mạnh mẽ của toàn ngành sau giai đoạn nhiều biến động.
Cùng với đó, năm 2025 ghi nhận nhiều tín hiệu tích cực của ngành dệt may Việt Nam, như: Kim ngạch xuất khẩu ước đạt 46 tỷ USD; xuất siêu đạt 21 tỷ USD, tiếp tục là ngành đóng góp lớn vào cán cân thương mại quốc gia. Tỷ lệ nội địa hóa đạt khoảng 52%, cho thấy bước tiến đáng kể trong chủ động nguồn nguyên phụ liệu.
Bên cạnh những thành tựu đáng ghi nhận, một trong những điểm mà ngành dệt may cần hướng tới và coi đó là "mệnh lệnh sống còn", đó là xanh hóa.
Xu hướng “xanh hóa” đã và đang chuyển dịch nhanh chóng từ tự nguyện sang bắt buộc tại các thị trường lớn, đặc biệt là EU và Mỹ. Đây không còn là một lợi thế cạnh tranh “có thì tốt” mà đã trở thành một “tấm vé” bắt buộc để được vào cửa. Ta có thể thấy rõ thông qua ba chính sách lớn gần đây như: Cơ chế điều chỉnh carbon biên giới CBAM, thực chất đây là thuế carbon, đánh vào các hàng hóa nhập khẩu vào EU dựa trên cường độ phát thải khí nhà kính trong quá trình sản xuất (ban đầu áp dụng cho sắt thép, nhôm, xi măng, phân bón, điện, hydro), giai đoạn báo cáo đã bắt đầu từ tháng 10/2023.
Chủ tịch Hiệp hội Dệt may Việt Nam (Vitas) Vũ Đức Giang nhận định, "xanh hóa" và phát triển bền vững là những tiêu chí cạnh tranh mà các thị trường lớn như Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản,... yêu cầu ở các nhà cung cấp, bên cạnh yếu tố về giá cả, chất lượng sản phẩm và thời gian giao hàng. Đơn cử, những sản phẩm may mặc xuất khẩu vào châu Âu bắt buộc phải được sản xuất từ sợi cotton, sợi polyester pha với sợi tái chế được làm từ các sản phẩm thiên nhiên, phế phẩm hoặc sản phẩm dệt may dư thừa. Nói một cách tổng quát, các nhà nhập khẩu lớn đang tập trung vào các chỉ số phát triển bền vững ESG (môi trường, xã hội và quản trị) và tiêu chuẩn LEED (định hướng thiết kế về năng lượng và môi trường), nhà cung cấp nào có lợi thế này sẽ có sức cạnh tranh và có nhiều đơn hàng.
Mặc dù xanh hóa sản xuất dệt may có thể mang lại cơ hội để ngành dệt may Việt Nam vươn lên một nấc thang mới trong chuỗi giá trị toàn cầu, nhưng doanh nghiệp trong ngành cũng sẽ đối diện với thách thức rất lớn.
Theo Hiệp hội dệt may Việt Nam (VITAS), ngành dệt may trong nước có khoảng 7.000 doanh nghiệp, thuộc top đầu các ngành xuất khẩu trong nước. Hơn 80% doanh nghiệp dệt may vừa và nhỏ thiếu vốn đầu tư chuyển đổi sản xuất xanh, nhiều quy định (chứng chỉ LEED, thẩm định chuỗi cung ứng, truy xuất nguồn gốc) và yêu cầu phức tạp về thiết kế sinh thái, khiến họ chần chừ khi thực hiện chuyển đổi.
Thách thức và rào cản của các doanh nghiệp dệt may trong tiến trình chuyển đổi kép là chi phí. Việc đầu tư cho hạ tầng công nghệ, nguyên vật liệu xanh, đào tạo và chiêu mộ nhân tài vận hành hệ thống… đều là các khoản phí lớn. Ngoài ra, năng lực công nghệ của lao động còn hạn chế; những hướng dẫn, tiêu chuẩn chuyển đổi xanh chưa có khiến doanh nghiệp lúng túng khi thực hiện…
Đặc biệt, thách thức làm thế nào để lan tỏa được làn sóng chuyển đổi kép ra toàn bộ chuỗi cung ứng thực sự là vô cùng khó khăn với doanh nghiệp dệt may.
Trước sức ép xanh hóa, các ý kiến đều nhận định đây là thách thức nhưng cũng là cơ hội cho doanh nghiệp chuyển đổi xanh, nâng cao năng lực cạnh tranh trong chuỗi cung ứng. Cụ thể, về cơ hội đó là sử dụng năng lượng một cách tiết kiệm, chất thải dệt may thông thường hoàn toàn có thể tạo ra các sản phẩm phụ để nâng cao giá trị giá tăng cho sản phẩm, hoặc sản phẩm không thể tận dụng được thì có thể làm nhiên liệu đốt cho lò hơi để phát điện… và quan trọng hơn, đó là tiếp tục đứng vững ở các thị trường lớn như châu Âu, Mỹ, Nhật...
Để chuyển đổi thành công, đối với những doanh nghiệp mới bước vào lộ trình xanh, Phó Chủ tịch Hiệp hội Dệt may thời trang TPHCM Phạm Văn Việt khuyến nghị nên ưu tiên những hạng mục khả thi và hiệu quả trước mắt như: Đầu tư điện mặt trời khi có thể hoàn vốn nhanh, tiết kiệm khoảng 30% so với điện lưới; ứng dụng công nghệ 4.0 trong thiết kế, mô phỏng 3D, sản xuất tự động… giúp tăng năng suất 2-3 lần so với phương thức truyền thống. Tuy nhiên, riêng với ngành nhuộm, đầu tư dây chuyền công nghệ cao cần vốn từ 10 - 100 triệu USD mới đạt chuẩn quốc tế.
Hiện phần lớn doanh nghiệp chỉ có thể nâng cấp từng phần phù hợp khả năng tài chính, do thiếu nguồn lực để đầu tư đồng bộ. Chuyên gia cho rằng, liên kết trong chuỗi giá trị sẽ là yếu tố quyết định. Bởi khi đó các doanh nghiệp liên kết và cùng chuyển đổi xanh, ngành dệt may Việt Nam mới có thể nâng tầm trên thị trường quốc tế.
Minh Thành
