Kinh tế nông thôn trước ngưỡng cửa chuyển đổi xanh và tuần hoàn

Theo dõi KT&TD trên

Chuyển đổi xanh và kinh tế tuần hoàn không còn là những khái niệm xa vời mà đã trở thành yêu cầu cấp thiết để đảm bảo sự phát triển bền vững của vùng nông thôn. Đây vừa là cơ hội vàng để nông thôn tái định vị mình trong nền kinh tế mới, vừa là thách thức lớn đòi hỏi sự thay đổi căn bản trong tư duy và cách thức sản xuất.

Nông thôn Việt Nam hiện đang gánh chịu hậu quả nặng nề từ mô hình phát triển truyền thống. Việc sử dụng quá mức phân bón hóa học, thuốc bảo vệ thực vật và khai thác tài nguyên thiên nhiên một cách bất hợp lý đã dẫn đến tình trạng suy thoái đất, ô nhiễm nguồn nước và mất cân bằng sinh thái. Theo các báo cáo gần đây, nhiều vùng nông nghiệp trọng điểm đã xuất hiện hiện tượng đất chua, đất mặn hóa nghiêm trọng, buộc nông dân phải tăng liều lượng phân bón để duy trì năng suất, tạo thành một vòng luẩn quẩn có hại.

Bên cạnh đó, áp lực từ thị trường quốc tế cũng ngày càng gia tăng. Các nước nhập khẩu nông sản Việt Nam đang áp đặt những tiêu chuẩn môi trường và chất lượng ngày càng khắt khe. Liên minh châu Âu với Green Deal, Mỹ với các quy định về carbon footprint, hay Nhật Bản với tiêu chuẩn organic nghiêm ngặt đều đang tạo ra những rào cản thương mại mới. Nếu không chuyển đổi kịp thời, nông sản Việt Nam sẽ dần mất thị phần tại các thị trường xuất khẩu truyền thống.

Mặc dù đối mặt với nhiều thách thức, nông thôn Việt Nam lại sở hữu những lợi thế thiên nhiên và văn hóa độc đáo để thực hiện chuyển đổi xanh thành công. Khí hậu nhiệt đới gió mùa với lượng mưa dồi dào, đất đai màu mỡ và truyền thống nông nghiệp lâu đời tạo nên nền tảng vững chắc cho việc phát triển nông nghiệp sinh thái.

Nhiều vùng nông thôn đã bắt đầu chứng kiến những mô hình sản xuất xanh đạt hiệu quả cao. Tại Đồng bằng sông Cửu Long, mô hình "lúa - tôm" kết hợp với nuôi cá bằng trong ao đang mang lại thu nhập gấp 2-3 lần so với canh tác truyền thống. Ở miền Bắc, việc trồng rau sạch theo tiêu chuẩn VietGAP không chỉ giúp nông dân bán được giá cao hơn 30-50% mà còn bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng và môi trường sống.

Đặc biệt, xu hướng tiêu dùng xanh của người dân thành phố đang tạo ra thị trường tiêu thụ rộng lớn cho các sản phẩm nông nghiệp hữu cơ và thân thiện môi trường. Giá trị thị trường thực phẩm organic tại Việt Nam đang tăng trưởng với tốc độ 15-20% mỗi năm, mở ra cơ hội lớn cho nông dân chuyển đổi phương thức sản xuất.

Mô hình kinh tế tuần hoàn đang mở ra một chân trời mới cho nông thôn, nơi mà chất thải của quá trình này trở thành nguyên liệu đầu vào cho quá trình khác. Thay vì vứt bỏ rơm rạ sau thu hoạch, nông dân có thể sử dụng để sản xuất phân compost, làm thức ăn cho gia súc hoặc nguyên liệu sản xuất năng lượng sinh học. Phân gia súc có thể được chế biến thành biogas để nấu ăn và phát điện, tạo thành một chu trình khép kín hiệu quả.

Mô hình trang trại tích hợp đa ngành đang được nhiều hộ nông dân tiên phong áp dụng. Họ kết hợp trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản và chế biến nông sản trong cùng một hệ thống, tối đa hóa việc sử dụng tài nguyên và giảm thiểu chất thải. Một trang trại ở Lâm Đồng đã thành công trong việc xây dựng mô hình tuần hoàn với việc trồng rau sạch, nuôi gà và sản xuất phân bón hữu cơ, tạo ra thu nhập ổn định và bền vững cho gia đình.

Cuộc cách mạng 4.0 đang mang đến những công cụ mạnh mẽ giúp nông thôn thực hiện chuyển đổi xanh một cách hiệu quả hơn. Các ứng dụng giám sát thời tiết, dự báo dịch bệnh và tối ưu hóa việc sử dụng nước, phân bón đang giúp nông dân sản xuất thông minh hơn. Hệ thống tưới tiêu tự động kết hợp với cảm biến độ ẩm đất có thể tiết kiệm đến 40% lượng nước sử dụng so với phương pháp truyền thống.

Nền tảng thương mại điện tử cũng đang kết nối trực tiếp nông dân với người tiêu dùng, loại bỏ các khâu trung gian và tăng lợi nhuận cho người sản xuất. Nhiều hợp tác xã đã xây dựng thành công thương hiệu riêng và bán trực tuyến các sản phẩm nông nghiệp sạch, tạo ra giá trị gia tăng đáng kể.

Công nghệ blockchain đang được ứng dụng để truy xuất nguồn gốc sản phẩm, tạo niềm tin cho người tiêu dùng về chất lượng và quy trình sản xuất xanh. Việc minh bạch hóa chuỗi cung ứng không chỉ nâng cao giá trị sản phẩm mà còn khuyến khích nông dân tuân thủ các tiêu chuẩn sản xuất bền vững.

Mặc dù tiềm năng rất lớn, việc chuyển đổi sang mô hình kinh tế xanh và tuần hoàn đòi hỏi những khoản đầu tư ban đầu không nhỏ mà nhiều hộ nông dân khó có thể đáp ứng. Việc xây dựng hệ thống biogas, cải tạo đất, mua sắm thiết bị công nghệ cao đều cần nguồn vốn lớn. Hệ thống tín dụng nông nghiệp hiện tại chưa thực sự phù hợp với đặc thù của các dự án chuyển đổi xanh, thường có thời gian hoàn vốn dài và rủi ro cao.

Bên cạnh đó, thiếu hụt kiến thức và kỹ năng cũng là rào cản lớn. Nhiều nông dân, đặc biệt là những người lớn tuổi, gặp khó khăn trong việc tiếp thu các kỹ thuật sản xuất mới và sử dụng công nghệ. Hệ thống khuyến nông hiện tại chưa đủ mạnh để hỗ trợ việc chuyển giao công nghệ và đào tạo kỹ năng một cách toàn diện.

Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP), dự án phát triển nông thôn mới, hay các gói hỗ trợ phát triển nông nghiệp hữu cơ đều hướng tới mục tiêu phát triển bền vững. Tuy nhiên, việc triển khai thực tế vẫn còn nhiều bất cập, từ thủ tục hành chính phức tạp đến việc phối hợp giữa các cơ quan chưa hiệu quả.

Cần có những chính sách đặc thù hơn để khuyến khích chuyển đổi xanh, như giảm thuế cho các sản phẩm hữu cơ, hỗ trợ lãi suất cho vay đầu tư công nghệ xanh, hay thiết lập quỹ bảo hiểm rủi ro cho nông nghiệp sinh thái. Đồng thời, cần xây dựng hệ thống chứng nhận chất lượng và tiêu chuẩn môi trường rõ ràng, minh bạch để tạo niềm tin cho người tiêu dùng.

Một trong những hướng đi triển vọng cho kinh tế nông thôn là việc kết hợp sản xuất xanh với du lịch sinh thái. Nhiều địa phương đã thành công trong việc phát triển các mô hình trang trại du lịch, nơi du khách có thể trải nghiệm cuộc sống nông thôn, tham gia các hoạt động sản xuất hữu cơ và thưởng thức các sản phẩm sạch tại chỗ.

Mô hình này không chỉ tạo thêm nguồn thu nhập cho nông dân mà còn nâng cao nhận thức của cộng đồng về tầm quan trọng của nông nghiệp bền vững. Du lịch xanh cũng tạo động lực để cộng đồng địa phương bảo vệ môi trường và phát triển các sản phẩm văn hóa đặc trưng.

Hợp tác xã đang chứng minh là mô hình tổ chức hiệu quả để thực hiện chuyển đổi xanh trong nông thôn. Thông qua việc liên kết, nông dân có thể chia sẻ chi phí đầu tư, học hỏi kinh nghiệm lẫn nhau và tạo ra quy mô sản xuất đủ lớn để đàm phán với các đối tác. Nhiều hợp tác xã đã thành công trong việc xây dựng thương hiệu chung cho các sản phẩm hữu cơ và thâm nhập vào các thị trường cao cấp.

Hợp tác xã cũng đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển giao công nghệ và chia sẻ tri thức. Các thành viên có thể cùng nhau đầu tư vào các thiết bị chế biến, bảo quản chung, giảm chi phí và nâng cao hiệu quả sản xuất. Mô hình này đặc biệt phù hợp với các hoạt động có tính chất tuần hoàn, nơi sản phẩm phụ của hộ này có thể trở thành nguyên liệu cho hộ khác.

Chuyển đổi xanh và kinh tế tuần hoàn không chỉ là xu thế tất yếu mà còn là cơ hội để nông thôn Việt Nam tạo ra những bước nhảy vọt trong phát triển. Trong tương lai gần, có thể hình dung một nông thôn nơi mà các trang trại thông minh sử dụng năng lượng tái tạo, áp dụng công nghệ cao trong sản xuất và có hệ thống tuần hoàn khép kín hoàn toàn.

Hoàng Nguyễn