Thị trường chè Việt Nam trước áp lực cạnh tranh từ Trung Quốc và Ấn Độ
Việt Nam, với lợi thế về khí hậu và thổ nhưỡng thuận lợi cho cây chè, nằm trong nhóm 5 nước sản xuất và xuất khẩu chè hàng đầu thế giới. Tuy nhiên, ngành chè Việt Nam đang đối diện với áp lực cạnh tranh lớn từ hai quốc gia sản xuất chè khác là Trung Quốc và Ấn Độ.
Cả hai nước này không chỉ chiếm lĩnh thị trường quốc tế mà còn đẩy mạnh các biện pháp gia tăng giá trị, làm cho ngành chè Việt phải đối mặt với nhiều thách thức.
Theo thống kê từ Tổng cục Hải quan năm 2023, Việt Nam xuất khẩu 121.000 tấn chè, đạt kim ngạch 211 triệu USD, nhưng đây lại là mức thấp nhất trong vòng 7 năm gần đây. Thị trường xuất khẩu chủ lực vẫn là Pakistan, Đài Loan (Trung Quốc) và Nga. Đặc biệt, Pakistan chiếm tới 38.6% sản lượng xuất khẩu chè của Việt Nam, với mức giá trung bình 2.013 USD/tấn - cao hơn nhiều so với mức giá xuất khẩu bình quân của Việt Nam, theo báo Công Thương. Tuy nhiên, cạnh tranh với các nước như Ấn Độ và Trung Quốc đang gia tăng khi hai quốc gia này tích cực mở rộng thị phần tại nhiều khu vực khác, đặc biệt là Trung Đông và châu Âu.
Ấn Độ và Trung Quốc chiếm ưu thế nhờ chuỗi cung ứng mạnh mẽ và quy mô sản xuất lớn. Trung Quốc có nền công nghiệp chế biến chè tiên tiến, đa dạng về chủng loại, từ trà phổ thông đến trà thảo dược và tập trung phát triển thương hiệu trà cao cấp. Trong khi đó, Ấn Độ với hai thương hiệu nổi tiếng là Assam và Darjeeling, tập trung xuất khẩu chè đen sang các thị trường truyền thống như Anh và Trung Đông. Sản xuất với quy mô lớn và chiến lược tiếp thị mạnh mẽ giúp chè Ấn Độ duy trì lợi thế cạnh tranh cao. Đặc biệt, Ấn Độ đã khẳng định vị thế trên thị trường thế giới bằng việc tối ưu hóa chuỗi cung ứng và kiểm soát tốt chất lượng sản phẩm.
Trung Quốc, dù là nước sản xuất chè lớn nhất thế giới, đã tăng cường nhập khẩu chè cao cấp từ Việt Nam, đặc biệt là chè ô long và chè xanh. Tuy nhiên, sự phụ thuộc vào một số thị trường xuất khẩu chính khiến Việt Nam dễ bị ảnh hưởng bởi biến động nhu cầu, như việc xuất khẩu sang Trung Quốc năm 2023 giảm tới 43% so với năm trước đó.
Mặc dù Việt Nam có lợi thế về thổ nhưỡng và sở hữu nhiều loại chè đặc sản như chè Shan tuyết cổ thụ, giá trị xuất khẩu vẫn chưa thể cạnh tranh được với Trung Quốc và Ấn Độ. Giá chè xuất khẩu bình quân của Việt Nam khoảng 1.738 USD/tấn vào năm 2023, trong khi giá chè cao cấp từ Trung Quốc và Ấn Độ có thể cao gấp nhiều lần. Hơn nữa, các quốc gia này đã xây dựng được thương hiệu chè mạnh trên thị trường quốc tế, điều mà Việt Nam vẫn đang loay hoay thực hiện.
Ngoài ra, thiếu đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D) và quảng bá thương hiệu quốc gia đã khiến chè Việt gặp khó khăn trong việc cạnh tranh trên các thị trường cao cấp. Trong khi Trung Quốc và Ấn Độ đang tập trung vào các sản phẩm trà cao cấp và hữu cơ, chè Việt Nam vẫn chủ yếu tập trung vào sản xuất nguyên liệu thô, chế biến sơ cấp và ưu tiên lượng hơn là chất lượng.
Một trong những hướng đi quan trọng là cải thiện chuỗi sản xuất từ khâu trồng trọt đến chế biến sâu. Để làm được điều này, Việt Nam cần áp dụng khoa học kỹ thuật tiên tiến nhằm nâng cao năng suất, tập trung vào sản phẩm đặc sản và chè hữu cơ, đồng thời xây dựng thương hiệu quốc gia cho các dòng trà như ô long và chè Shan tuyết. Việc khai thác những hiệp định thương mại tự do như EVFTA và CPTPP cũng mở ra cơ hội thâm nhập sâu hơn vào thị trường châu Âu và các nước phát triển. Ngoài ra, ngành chè cần đẩy mạnh xúc tiến thương mại, quảng bá sản phẩm ra thị trường quốc tế, đồng thời đa dạng hóa kênh bán hàng để giảm phụ thuộc vào các thị trường xuất khẩu truyền thống.
Dù gặp phải sự cạnh tranh gay gắt từ các đối thủ lớn, chè Việt Nam vẫn có cơ hội nếu tập trung vào cải thiện chất lượng và phát triển thị trường ngách. Xu hướng tiêu dùng toàn cầu đang dịch chuyển sang các sản phẩm tốt cho sức khỏe và trà cao cấp, mở ra tiềm năng lớn cho những loại chè đặc sản của Việt Nam. Nếu ngành chè Việt Nam nắm bắt được cơ hội này, đồng thời áp dụng các chiến lược phát triển bền vững và sáng tạo trong tiếp cận thị trường quốc tế, chè Việt có thể cải thiện vị thế và khẳng định dấu ấn riêng trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng khốc liệt.