Ngành đồ uống lo ngại tác động kép từ chính sách thuế

Theo dõi KT&TD trên

Không chỉ đối mặt với những thách thức nội tại của thị trường, ngành này còn đang đứng trước nguy cơ chịu "tác động kép" từ các chính sách thuế, bao gồm đề xuất áp thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) đối với nước giải khát có đường trong nước và những quan ngại về các biện pháp thuế quan đối ứng tiềm tàng từ thị trường quốc tế, cụ thể là Hoa Kỳ.

Những áp lực này xuất hiện trong bối cảnh Việt Nam đang nỗ lực đạt được các mục tiêu tăng trưởng kinh tế đầy tham vọng, làm dấy lên cuộc tranh luận về sự cân bằng giữa mục tiêu y tế công cộng, nguồn thu ngân sách và sự phát triển bền vững của doanh nghiệp.

Gánh nặng thuế tiêu thụ đặc biệt: Cuộc tranh luận về nước giải khát có đường

Tâm điểm của sự chú ý hiện nay là dự thảo Luật Thuế TTĐB sửa đổi, dự kiến sẽ được Quốc hội xem xét và thông qua vào tháng 5 tới. Trong dự thảo này, Bộ Tài chính đã đề xuất bổ sung mặt hàng nước giải khát có hàm lượng đường trên 5 gram trong 100ml vào đối tượng chịu thuế TTĐB, với mức thuế suất dự kiến là 10%. Lý giải cho đề xuất này, Bộ Tài chính cho rằng việc áp thuế nhằm khuyến khích các doanh nghiệp chuyển hướng sang sản xuất và nhập khẩu các loại đồ uống ít đường hơn, đồng thời nâng cao nhận thức và điều chỉnh hành vi tiêu dùng của người dân. Quan trọng hơn, Bộ Tài chính nhấn mạnh mục tiêu bảo vệ sức khỏe cộng đồng, góp phần giảm thiểu tỷ lệ thừa cân, béo phì và các bệnh không lây nhiễm liên quan đến việc tiêu thụ quá nhiều đường. Đây được xem là một biện pháp can thiệp chính sách nhằm giải quyết vấn đề y tế công cộng đang ngày càng trở nên cấp thiết.

Tiếng nói từ doanh nghiệp và chuyên gia: Những lo ngại về tác động kinh tế

Tuy nhiên, đề xuất áp thuế TTĐB 10% đối với nước giải khát có đường đã vấp phải sự phản ứng và lo ngại sâu sắc từ phía cộng đồng doanh nghiệp và các chuyên gia kinh tế. Tại một tọa đàm diễn ra vào đầu tháng 4, nhiều ý kiến đã được đưa ra, phân tích những tác động tiêu cực tiềm ẩn của chính sách này. PGS.TS Nguyễn Văn Việt, Chủ tịch Hiệp hội Bia - Rượu - Nước giải khát Việt Nam (VBA), bày tỏ lo ngại rằng việc tăng thuế có thể làm giảm đáng kể sức mua của người tiêu dùng, đặc biệt là trong bối cảnh kinh tế còn nhiều khó khăn. Khi giá thành sản phẩm tăng lên, người tiêu dùng có thể cắt giảm chi tiêu cho các mặt hàng không thiết yếu, dẫn đến sụt giảm doanh thu của các doanh nghiệp. Điều này không chỉ gây gián đoạn hoạt động sản xuất kinh doanh hiện tại mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý và kế hoạch đầu tư dài hạn của các doanh nghiệp trong ngành, vốn đang cần nguồn lực để mở rộng sản xuất, đổi mới công nghệ và tạo thêm việc làm.

Bên cạnh đó, hiệu quả thực tế của việc áp thuế trong việc giảm tỷ lệ béo phì cũng bị đặt dấu hỏi. Ông Nguyễn Minh Đức, đại diện Hội đồng Doanh nghiệp Hoa Kỳ - ASEAN, đã dẫn chứng số liệu thống kê từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Theo đó, tại một số quốc gia đã áp dụng biện pháp thuế tương tự như Hungary, Pháp hay Mexico, tỷ lệ dân số mắc bệnh béo phì và thừa cân không những không giảm mà thậm chí còn tiếp tục gia tăng trong những năm sau khi thuế được áp dụng. Ông Đức cũng chỉ ra rằng, một số quốc gia sau một thời gian thực thi đã quyết định bãi bỏ loại thuế này, trong khi nhiều nước khác lựa chọn không áp dụng mà thay vào đó tập trung vào các giải pháp thay thế như đẩy mạnh các chiến dịch giáo dục về dinh dưỡng hợp lý, khuyến khích hoạt động thể chất và xây dựng lối sống lành mạnh. Những kinh nghiệm quốc tế này cho thấy việc áp thuế lên đồ uống có đường chưa chắc đã là giải pháp tối ưu và duy nhất để giải quyết vấn đề sức khỏe cộng đồng.

Tìm kiếm sự cân bằng: Các đề xuất điều chỉnh chính sách

Trước những lo ngại về tác động kinh tế và tính hiệu quả của chính sách, các chuyên gia và đại diện doanh nghiệp đã đưa ra những kiến nghị cụ thể nhằm tìm kiếm một giải pháp cân bằng hơn. Ông Nguyễn Minh Đức đề xuất Quốc hội và Chính phủ xem xét chưa nên bổ sung ngay mặt hàng nước giải khát có đường trên 5g/100ml vào đối tượng chịu thuế TTĐB trong lần sửa đổi luật này. Trong trường hợp việc áp thuế là không thể tránh khỏi, ông kiến nghị nên lùi thời điểm áp dụng đến năm 2028, đồng thời bắt đầu với một mức thuế suất khởi điểm thấp hơn, chẳng hạn như 5%. Lộ trình này, theo ông, sẽ tạo điều kiện cần thiết cho các doanh nghiệp có đủ thời gian chuẩn bị về nguồn lực tài chính, điều chỉnh kế hoạch sản xuất kinh doanh và quan trọng là nghiên cứu, cải tiến công thức sản phẩm để giảm hàm lượng đường, đáp ứng cả yêu cầu chính sách và thị hiếu người tiêu dùng.

Đồng tình với quan điểm cần có lộ trình và mức thuế suất hợp lý, TS Nguyễn Quốc Việt, chuyên gia chính sách công từ Trường Đại học Kinh tế thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội, phân tích rằng mức thuế suất 5% sẽ có tác động nhẹ nhàng hơn đáng kể so với phương án 10%. Mức thuế này vừa đủ để tạo ra sự điều tiết nhất định đối với hành vi tiêu dùng, khuyến khích lựa chọn sản phẩm ít đường hơn, vừa đảm bảo mục tiêu thu ngân sách nhà nước mà không gây ra cú sốc quá lớn cho hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Cách tiếp cận này thể hiện sự cân bằng cần thiết giữa mục tiêu tài chính, mục tiêu y tế công cộng và động lực phát triển kinh tế.

Áp lực từ bên ngoài: Nỗi lo về thuế quan đối ứng

Bên cạnh gánh nặng từ đề xuất thuế TTĐB trong nước, ngành đồ uống Việt Nam còn phải đối mặt với một mối lo ngại khác từ yếu tố bên ngoài, đó là nguy cơ về thuế quan đối ứng từ Hoa Kỳ mà VBA đã đề cập. Mặc dù chi tiết về biện pháp thuế này chưa được làm rõ trong bối cảnh tọa đàm, nhưng sự xuất hiện của nó cũng đủ để tạo thêm một tầng áp lực lên ngành. Thuế quan đối ứng thường được áp dụng khi một quốc gia cho rằng hàng hóa nhập khẩu từ một nước khác được hưởng lợi từ các khoản trợ cấp không công bằng. Việc bị áp thuế này có thể làm giảm sức cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam trên thị trường Hoa Kỳ, ảnh hưởng đến kim ngạch xuất khẩu (dù có thể không trực tiếp với nước giải khát nhưng có thể liên quan đến nguyên liệu hoặc các sản phẩm khác của doanh nghiệp) và rộng hơn là tác động đến tâm lý nhà đầu tư trong bối cảnh thương mại toàn cầu còn nhiều biến động.

Bối cảnh kinh tế vĩ mô và tầm nhìn dài hạn

Những lo ngại của ngành đồ uống càng trở nên đáng chú ý hơn khi đặt trong bối cảnh kinh tế vĩ mô của Việt Nam. Đất nước đang đặt ra những mục tiêu tăng trưởng GDP đầy tham vọng, phấn đấu đạt 8% trong năm 2025 và duy trì tốc độ tăng trưởng hai con số trong giai đoạn 2026-2030. Ngành đồ uống, với vai trò là một ngành sản xuất quan trọng, đóng góp không nhỏ vào GDP, tạo ra nhiều việc làm và đóng góp nguồn thu thuế đáng kể cho ngân sách nhà nước. Do đó, bất kỳ chính sách nào có khả năng làm suy yếu sức khỏe của ngành đều cần được cân nhắc hết sức thận trọng để tránh ảnh hưởng đến mục tiêu tăng trưởng chung. Việc tìm ra điểm cân bằng giữa việc đảm bảo sức khỏe cộng đồng, tăng thu ngân sách và duy trì môi trường kinh doanh thuận lợi, khuyến khích đầu tư là bài toán không hề đơn giản.

Khi dự thảo Luật Thuế TTĐB sửa đổi sắp được đưa ra thảo luận tại nghị trường Quốc hội, ngành đồ uống Việt Nam đang đứng trước một giai đoạn có thể mang tính bước ngoặt. Những lo ngại về "tác động kép" từ thuế TTĐB trong nước và áp lực thuế quan từ bên ngoài là hoàn toàn có cơ sở và cần được các nhà hoạch định chính sách lắng nghe, xem xét một cách thấu đáo. Việc bảo vệ sức khỏe người dân là vô cùng quan trọng, nhưng các biện pháp can thiệp cần được xây dựng dựa trên bằng chứng khoa học vững chắc về hiệu quả và đánh giá toàn diện các tác động kinh tế - xã hội. Các đề xuất về việc trì hoãn thời điểm áp dụng, áp dụng mức thuế suất thấp hơn ban đầu và tập trung song song vào các giải pháp phi thuế như giáo dục dinh dưỡng, khuyến khích vận động cần được cân nhắc nghiêm túc. Một cách tiếp cận thận trọng, toàn diện và có lộ trình phù hợp sẽ giúp Việt Nam vừa đạt được các mục tiêu y tế công cộng, vừa đảm bảo sự phát triển ổn định, bền vững của ngành đồ uống nói riêng và nền kinh tế nói chung trong dài hạn.

Bảo An