Xuất khẩu thuỷ sản vẫn còn nhiều thách thức trong năm 2024

Sau 1 năm 2023 nhiều khó khăn, giá trị kim ngạch xuất khẩu thủy sản 2023 ước đạt khoảng 9,2 tỷ USD, đạt 92% so với kế hoạch, giảm 8% so với năm 2022. Tuy nhiên, năm 2024 được nhận định là thủy sản Việt Nam còn phải đối mặt với nhiều thách thức hơn.

Nỗ lực đảm bảo tăng trưởng trong năm 2023

Theo thống kê của Cục Thủy sản, tổng sản lượng thủy sản năm 2023 ước đạt 9,269 triệu tấn, tăng 2% so với năm trước. Trong số đó, sản lượng khai thác thủy sản đạt 3,861 triệu tấn, tương đương năm trước; sản lượng nuôi trồng thủy sản đạt hơn 5,408 triệu tấn, tăng 3,5% so với năm 2022.

Kim ngạch xuất khẩu thuỷ sản trong năm 2023 ước đạt 9,2 tỷ USD, đạt 92% so với kế hoạch, giảm 8% so với năm 2022; trong đó, xuất khẩu tôm khoảng 3,45 tỷ USD, cá tra khoảng 1,9 tỷ USD, cá ngừ 900 triệu USD, nhuyễn thể 800 triệu USD, tổng sản lượng thuỷ sản xuất khẩu năm 2023 ước đạt 9,05 triệu tấn, tăng 2% so với năm 2022. Sản lượng khai thác thuỷ sản đạt 3,68 triệu tấn, tương đương năm 2022, sản lượng nuôi trồng hơn 5,4 triệu tấn, tăng 3,5% so với năm 2022.

Thách thức với thủy sản Việt Nam trong năm 2024

Ông Trần Đình Luân, Cục trưởng Cục thuỷ sản cho hay: Dù kim ngạch xuất khẩu thuỷ sản giảm nhưng đây là nỗ lực đảm bảo tăng trưởng và duy trì sản xuất của nông ngư dân Việt Nam. Các đối tượng chủ lực vẫn duy trì được tăng trưởng, bên cạnh đó, hoạt động nuôi biển trong thời gian qua có kết quả tốt như cá biển đạt 50.000 tấn, hỗ trợ được phần nào hoạt động khai thác, đánh bắt chưa hiệu quả.

Thêm vào đó, ngành thuỷ sản còn phải đối mặt với những tồn tại và hạn chế trong năm 2023 là các tiêu chuẩn, quy chuẩn về quan trắc môi trường còn thiếu, chưa đồng bộ, hạ tầng vùng nuôi chưa đảm bảo, bảo quản sản phẩm chưa cải tiến. Hiệu quả của hoạt động khai thác còn thấp, nhu cầu tiêu thụ giảm ở hầu hết các thị trường, gây khó khăn cho tiêu thụ sản phẩm, giá bán sản phẩm cũng giảm, dẫn đến kim ngạch xuất khẩu giảm theo. Không những vậy, vấn đề cung ứng và kiểm soát con giống trong nuôi trồng, ô nhiễm môi trường vẫn còn nhiều tiềm ẩn ở các vùng nuôi, đặc biệt là tại một số tỉnh khu vực Đồng bằng sông Cửu Long.

Theo đánh giá của Ban Chỉ đạo phát triển thị trường nông sản, lạm phát lan ra toàn cầu buộc người tiêu dùng thắt chặt chi tiêu, hàng tồn kho tại thị trường Mỹ, Nhật, EU tăng... là những nguyên nhân khiến đơn hàng xuất khẩu của ngành thuỷ sản sụt giảm mạnh.

Chỉ trong 2 tháng cuối năm, thị trường tiêu thụ thuỷ sản mới có dấu hiệu khởi sắc, kéo ngành thuỷ sản trở về lợi thế như trước nhưng điều này cũng chỉ tạm thời. Nhiều doanh nghiệp thuỷ sản đã phải tự điều chỉnh sản xuất để thích hợp với nhu cầu thị trường, vừa giảm gánh nặng chi phí cho doanh nghiệp, đơn cử như Công ty cổ phần Chế biến thủy sản và xuất nhập khẩu Cà Mau – Camimex, Công ty cổ phần Nam Việt, Tập đoàn thuỷ sản Minh Phú,…Bức tranh xuất khẩu thuỷ sản hạ nhiệt khó khăn vào 2 tháng cuối năm 2023, nhưng các chuyên gia ngành thuỷ sản đánh giá đây chỉ là bước chững tạm thời.

Những thách thức mới trong năm 2024

Năm 2024 được VASEP dự báo, nhiều khó khăn sẽ tiếp tục chi phối tình hình sản xuất và xuất khẩu thủy sản. Ngoài ra sẽ có thêm những thách thức khác làm chậm khả năng hồi phục xuất khẩu trong năm tới. Một số nhận định về xu hướng thị trường và dự báo xuất khẩu thủy sản như: lạm phát ở các nước lớn đã được kiềm chế, kinh tế thế giới đã thoát đáy, nhưng phục hồi chậm, tác động đến nhu cầu tiêu thụ thủy sản;

Xung đột và các vấn đề chính trị khác trên thế giới chắc chắn làm xáo trộn thương mại toàn cầu trong đó có thủy sản, dẫn đến chi phí vận tải tăng, các giá sản phẩm đầu vào cho nuôi trồng, chế biến thủy sản tăng. Cũng có thể gây ra cơn lốc lạm phát mới ảnh hưởng đến nhu cầu tiêu thụ thủy sản trong năm 2024. Chu kỳ giảm giá nhiều loài thủy sản có thể vẫn tiếp diễn tới hết nửa đầu năm 2024.

Tại thị trường Mỹ, nhu cầu hồi phục chậm và xu hướng tăng nhập khẩu tôm giá rẻ từ Ecuador. Xuất khẩu tôm sang Mỹ sẽ khó khăn hơn nếu bị áp thuế chống trợ cấp (CVD). Trung Quốc nhu cầu phục hồi mạnh hơn, nhưng trả giá thấp, khó cạnh tranh.

Chu kỳ giảm giá nhiều loài thủy sản có thể vẫn tiếp diễn tới hết nửa đầu năm 2024. (Ảnh minh họa: BT)

Bên cạnh đó, chi phí thức ăn tiếp tục là thách thức lớn cho cả ngành nuôi tôm và cá tra. Ngành tôm tiếp tục cạnh tranh với Ecuador và Ấn Độ về giá và nguồn cung, tình trạng dư cung có thể vẫn tiếp diễn tới nửa đầu năm. Cá tra giá xuất khẩu sẽ tăng trở lại ở các thị trường.

Đối với ngành hải sản, thẻ vàng IUU (khai thác bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định) tiếp tục là thách thức, nếu không tháo gỡ được trong năm 2024 sẽ khiến xuất khẩu sang EU đình trệ vì thủ tục xác nhận, chứng nhận thủy sản khai thác còn bất cập vì các yếu tố nguồn lực, nhân lực và cơ sở hạ tầng không đáp ứng. Những ngành hàng như cá ngừ, mực, bạch tuộc và cá biển bị ảnh hưởng nhiều nhất.

Về tiêu thụ, nhu cầu thị trường tập trung vào các phân khúc hàng giá rẻ hơn như cá hộp, cá nguyên liệu để chế biến cá hộp, cá khô, tép khô.

Dự báo xuất khẩu thủy sản Việt Nam sẽ hồi phục dần trong năm 2024 và khả quan hơn vào nửa cuối năm. Với sự thích nghi, điều chỉnh bối cảnh thị trường, dự đoán các doanh nghiệp thủy sản sẽ giúp doanh số xuất khẩu của ngành hồi phục trở lại mức 9,5 - 10 tỷ USD năm 2024. Trong đó, ngành tôm hướng tới mục tiêu 4 tỷ USD, cá tra đạt khoảng 1,9 tỷ USD, còn lại là các mặt hàng hải sản dự báo thu về khoảng 3,6 - 3,8 tỷ USD.

Chưa thể gỡ cảnh báo “thẻ vàng” cho thủy sản

Đã hơn 6 năm, Việt Nam vẫn chưa gỡ được "Thẻ vàng" với thủy sản khai thác của Ủy ban châu Âu (EC).

Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT), lý do EC chưa thể gỡ “thẻ vàng” cho thủy sản Việt Nam là vì “Vấn đề mấu chốt kết quả tổ chức thực hiện trên thực tế tại địa phương. Đến nay vẫn còn rất hạn chế trong việc theo dõi, kiểm soát, giám sát hoạt động tàu cá, xử phạt vi phạm khai thác IUU. Vẫn chưa kiểm soát được tàu “3 không” (không đăng ký, không đăng kiểm, không cấp phép); xử phạt hành vi vi phạm thiết bị giám sát hành trình (VMS), vi phạm khai thác bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài rất yếu kém; chế tài xử lý đối với các DN gian lận chưa nghiêm khắc. Cho nên hiện tại, chưa thể gỡ cảnh báo “thẻ vàng” cho Việt Nam”.

Trong lần kiểm tra lần thứ 4 về việc chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo, không theo quy định IUU hồi tháng 10, EC tiếp tục ghi nhận, đánh giá cao nỗ lực của Việt Nam, đặc biệt là quyết tâm chính trị, sự quan tâm, chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ. Tuy nhiên, kết quả tổ chức thực hiện tại địa phương vẫn còn hạn chế. Đặc biệt là tình trạng tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài.

Tình trạng tàu cá vi phạm khai thác bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài trong năm 2023 đã giảm so với năm 2022 nhưng chưa chấm dứt. Đây là một trong những hạn chế lớn nhất mà EC khuyến nghị Việt Nam cần khắc phục triệt để.

Từ đầu năm đến nay, tình trạng tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài vẫn còn ghi nhận tại Kiên Giang, Bến Tre, Bình Định, Cà Mau, Bình Thuận, Khánh Hòa, Tiền Giang. Nhiều tàu đã bị xử phạt tới gần 1 tỷ đồng mỗi tàu.

Tuy nhiên, tỷ lệ xử phạt/số tàu vi phạm vẫn còn thấp. Trong khi tỷ lệ này theo khuyến nghị phải là 100%. Đây cũng là khuyến nghị quan trọng nhất tại đợt thanh tra lần này, để EC xem xét gỡ cảnh báo "thẻ vàng" cho thủy sản Việt Nam.

Dự kiến đến tháng 4/2024, Ủy ban châu Âu (EC) sẽ trở lại lần thứ năm và đưa ra quyết định về việc có gỡ hay không đối với cảnh báo “thẻ vàng” cho sản phẩm hải sản khai thác của Việt Nam xuất khẩu sang thị trường châu Âu. Việt Nam còn 4 tháng nữa để hành động và đây là cơ hội quan trọng cho những nỗ lực của các ngành chức năng, nhằm mở đường cho thủy hải sản Việt Nam vào thị trường châu Âu.

Nếu tình hình tệ hơn nữa là “thẻ đỏ”, thì châu Âu sẽ không nhập thủy hải sản của Việt Nam, ngành hàng này của DN và nông dân sẽ điêu đứng. Việc quan trọng thứ 2 là nhiều nước khác cũng đang muốn áp dụng các quy định như EC, viễn cảnh này sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến Việt Nam.

Trung Anh