“Tứ ấm” trong trà đạo: Nét đẹp tinh tế của nghệ thuật pha trà

Theo dõi KT&TD trên

Không chỉ đơn thuần là một dụng cụ pha chế, ấm trà và chén trà còn phản ánh sự tinh tế trong văn hóa thưởng trà, thể hiện đẳng cấp của người pha cũng như sự tôn trọng đối với trà đạo.

Một trong những yếu tố đầu tiên cần lưu tâm khi lựa chọn trà cụ chính là ấm pha trà. Ấm đất nung từ lâu đã được xem là lựa chọn hàng đầu bởi khả năng giữ nhiệt tốt, giúp chiết xuất tối đa hương thơm và vị trà. Trong số các loại ấm đất nung, ấm tử sa đến từ Nghi Hưng (Trung Quốc) được nhiều người yêu trà đánh giá cao nhờ chất đất đặc biệt, giúp ấm có độ xốp vừa phải, hấp thụ và lưu giữ hương trà sau mỗi lần pha. Đây chính là lý do vì sao người ta thường khuyên không nên dùng chung một ấm cho nhiều loại trà khác nhau, đặc biệt là giữa trà mộc và trà ướp hoa, để tránh lẫn hương vị.

Hình dáng ấm cũng ảnh hưởng đến chất lượng trà. Một chiếc ấm tốt thường có dáng tròn, phần thân hơi bầu để tạo không gian cho trà nở đều và hương thơm lan tỏa tối ưu. Nắp ấm phải kín, giúp giữ nhiệt và ngăn không khí bên ngoài làm biến đổi hương vị của trà. Một cách thử đơn giản là đổ nước vào ấm, đậy nắp và nghiêng nhẹ: nếu nước không rò rỉ, chứng tỏ nắp ấm đạt chuẩn. Ngoài ra, chất lượng của đất nung cũng rất quan trọng. Khi gõ nhẹ vào thành ấm, nếu âm thanh phát ra trong trẻo, vang vọng thì đó là một chiếc ấm tốt.

Không chỉ riêng ấm trà, chén uống trà cũng đóng một vai trò quan trọng trong việc cảm nhận hương vị. Một bộ chén trà chuẩn thường bao gồm chén tống và chén quân. Chén tống có tác dụng trung hòa hương vị, giúp các lần rót trà đều nhau, tránh tình trạng chén đầu nhạt, chén sâu đậm. Trong khi đó, chén quân là những chén nhỏ dùng để thưởng trà. Chất liệu và màu sắc của chén cũng ảnh hưởng đến trải nghiệm thưởng trà. Chén có lớp men trắng bên trong thường được ưu tiên vì giúp phản chiếu màu nước trà rõ nét hơn, từ đó dễ dàng đánh giá chất lượng trà. Độ dày của chén cũng là một yếu tố cần cân nhắc: chén mỏng giúp giữ nhiệt vừa đủ, tạo cảm giác thanh thoát khi nhấp trà, trong khi chén dày lại thích hợp với những loại trà cần nhiệt độ cao để chiết xuất hương vị.

Việc lựa chọn ấm chén không chỉ dựa vào chất liệu hay hình dáng mà còn phải phù hợp với từng loại trà. Chẳng hạn, trà xanh thường được pha trong ấm sứ hoặc ấm đất nung tráng men để giữ nguyên hương vị thanh khiết, không bị hấp thụ bởi thành ấm. Trà ô long lại phù hợp với ấm tử sa, bởi loại ấm này giúp ổn định nhiệt độ, từ đó làm nổi bật vị trà. Trà đen và trà phổ nhĩ có hương vị đậm, cần được pha trong những loại ấm có khả năng giữ nhiệt lâu để chiết xuất tối đa tinh chất.

Không chỉ ảnh hưởng đến hương vị, ấm chén còn mang ý nghĩa về mặt thẩm mỹ và phong thủy. Một bộ ấm chén đẹp không chỉ tạo cảm hứng thưởng trà mà còn thể hiện cá tính và gu thẩm mỹ của người dùng. Nhiều nghệ nhân trà còn tin rằng một chiếc ấm tốt có thể ảnh hưởng đến tâm trạng người uống, giúp thư giãn tinh thần và nâng cao trải nghiệm thưởng trà. Những bộ ấm chén làm từ đất nung tự nhiên, với màu sắc trầm ấm và hoa văn tinh tế, thường mang lại cảm giác gần gũi, mộc mạc, tạo không gian trà đạo đầy thiền vị.

Cách chọn ấm phù hợp với các loại trà

Trà Phổ Nhĩ, đặc biệt là loại chín, cần được pha trong ấm có khả năng giữ nhiệt lâu để trích xuất hết vị trà. Ấm tử sa có thành dày, giữ nhiệt tốt, giúp trà phát triển hương vị sâu hơn theo thời gian. Đối với Phổ Nhĩ sống, một số người lại thích dùng ấm sứ hoặc ấm đất nung để tránh làm mất đi sự tươi mới và những tầng hương phức tạp của trà.

Đối với trà xanh như Bích Loa Xuân hay Long Tỉnh, việc sử dụng ấm sứ hoặc ấm thủy tinh là lựa chọn hợp lý. Ấm sứ có bề mặt trơn láng, không hấp thụ hương trà, giúp giữ được nguyên bản vị thanh và hậu ngọt. Trong khi đó, ấm thủy tinh cho phép người thưởng trà quan sát màu sắc tươi sáng của nước trà, tạo thêm trải nghiệm thị giác hấp dẫn. Vì trà xanh cần nhiệt độ nước thấp hơn để tránh làm mất đi hương vị tinh tế, ấm có miệng rộng giúp tản nhiệt nhanh là lựa chọn phù hợp.

Trà Ô Long với đặc tính lên men, có hương thơm phức hợp và vị đậm đà, thường được pha trong ấm tử sa hoặc ấm sứ. Ấm tử sa với độ dày vừa phải giúp duy trì nhiệt độ ổn định, giúp trà tiết ra hương vị trọn vẹn. Trong khi đó, ấm sứ phù hợp với những loại Ô Long nhẹ, thiên về hương hoa như Thiết Quan Âm, giúp giữ được độ thanh khiết của trà.

Với vị ngọt dịu và hậu vị kéo dài, Hồng trà thường được pha trong ấm sứ hoặc ấm thủy tinh. Vì hồng trà có thể chịu nhiệt cao, ấm sứ giúp giữ nhiệt lâu hơn, làm tăng độ ngọt của trà. Ấm thủy tinh lại phù hợp khi thưởng thức những loại hồng trà nguyên búp như Kim Quân Mi hay Trà Đen Darjeeling, nơi màu sắc nước trà cũng quan trọng không kém hương vị.

Việc lựa chọn ấm trà không chỉ là khoa học mà còn là nghệ thuật. Một ấm trà phù hợp không chỉ giúp trà phát huy tối đa hương vị mà còn nâng cao trải nghiệm thưởng trà. Người yêu trà cần hiểu rõ từng loại trà mình thưởng thức để chọn được chiếc ấm tương thích, từ đó tạo nên những khoảnh khắc thưởng trà trọn vẹn và sâu lắng hơn.

Tuy nhiên, để giữ độ bền và độ ngon của trà thì việc bảo quản trà cụ là điều rất quan trọng. Một chiếc ấm tử sa sau thời gian dài sử dụng sẽ hấp thụ tinh chất từ trà, dần dần tạo nên một lớp patina đặc trưng trên bề mặt. Vì vậy, người sành trà thường không dùng xà phòng hay chất tẩy rửa mạnh để vệ sinh ấm mà chỉ tráng qua nước nóng và dùng khăn mềm lau nhẹ. Chén trà cũng cần được làm sạch ngay sau khi sử dụng để tránh cặn trà bám vào, ảnh hưởng đến hương vị của lần pha sau.

Bên cạnh những dòng ấm chén nổi tiếng thế giới như ấm tử sa Nghi Hưng (Trung Quốc) hay ấm sứ Nhật Bản, Việt Nam cũng sở hữu những dòng trà cụ mang đậm dấu ấn văn hóa và lịch sử. Các làng nghề gốm truyền thống như Bát Tràng, Chu Đậu, Phù Lãng hay Thổ Hà đều có những sản phẩm ấm chén đặc sắc, góp phần làm phong phú thêm nghệ thuật thưởng trà Việt Nam. Trong đó, ấm chén Bát Tràng nổi tiếng với sự giao hòa giữa truyền thống và hiện đại, đặc biệt là dòng men rạn cùng những hoa văn phong thủy như rồng, phượng, hoa sen hay chữ Nôm. Với độ bền cao và khả năng giữ nhiệt tốt, ấm chén Bát Tràng không chỉ giữ được tinh thần truyền thống mà còn liên tục đổi mới để phù hợp với phong cách trà đạo đương thời.

Trong khi đó, gốm Chu Đậu, từng hưng thịnh vào thế kỷ XV-XVI, mang phong cách thanh nhã với men lam đặc trưng và kiểu dáng thanh thoát, phù hợp với nghệ thuật thưởng trà tao nhã. Sau nhiều thế kỷ bị mai một, dòng gốm này đã được phục dựng và trở thành niềm tự hào của gốm Việt. Khác với sự tinh xảo của Chu Đậu hay men rạn của Bát Tràng, ấm chén Phù Lãng lại mang vẻ đẹp mộc mạc của gốm đất nung với lớp men da lươn đặc trưng, tạo nên sắc nâu vàng ấm áp, giữ nhiệt tốt, phù hợp với những người yêu thích sự giản dị.

Tương tự, gốm Thổ Hà tuy không tráng men nhưng nhờ kỹ thuật nung đặc biệt mà vẫn có độ bóng tự nhiên, giúp giữ nhiệt ổn định, giữ trọn hương vị trà và mang đến trải nghiệm thưởng trà độc đáo. Nhìn chung, mỗi dòng ấm chén truyền thống Việt Nam đều mang những nét riêng biệt, không chỉ là công cụ pha trà mà còn phản ánh văn hóa, lịch sử và triết lý sống của người Việt. Khi chọn một bộ ấm chén từ những làng nghề lâu đời này, người thưởng trà không chỉ nâng tầm trải nghiệm mà còn góp phần bảo tồn một phần di sản quý báu của dân tộc.

Nghệ thuật thưởng trà không chỉ là sự kết hợp giữa trà và nước mà còn là sự hòa quyện của trà cụ. Một ấm trà ngon không thể thiếu một bộ ấm chén phù hợp, bởi mỗi yếu tố đều góp phần nâng tầm trải nghiệm thưởng trà. Khi chọn đúng trà cụ, người pha trà không chỉ gìn giữ được hương vị thuần túy của trà mà còn tạo nên một không gian thưởng trà thanh tao, nơi tâm hồn con người có thể hòa mình vào thiên nhiên và triết lý trà đạo sâu sắc. Chính vì thế, để thực sự hiểu và cảm nhận được nghệ thuật trà Việt, không chỉ cần nắm vững cách pha mà còn phải dành sự trân trọng cho những chiếc ấm, chiếc chén – những người bạn đồng hành lặng lẽ nhưng không thể thiếu trong mỗi chén trà đậm đà hương vị quê hương.

Dương Diệu