Nền kinh tế số và thách thức tái cấu trúc mô hình thị trường truyền thống

Theo dõi KT&TD trên

Nền kinh tế số không chỉ là câu chuyện về công nghệ – đó là sự chuyển dịch toàn diện trong tư duy, mô hình kinh doanh và chuỗi giá trị, nơi dữ liệu trở thành “nguồn tài nguyên mới” và sáng tạo là động lực sống còn. Trước làn sóng ấy, những doanh nghiệp linh hoạt, dám đổi mới đang mở ra con đường phát triển bền vững, trong khi những mô hình cũ chậm thích ứng buộc phải tái sinh để không bị bỏ lại phía sau.

Trong những thập kỷ qua, các mô hình kinh doanh truyền thống đã được thiết lập dựa trên các quy tắc và cấu trúc tương đối ổn định. Các doanh nghiệp hoạt động theo chuỗi giá trị tuyến tính, từ sản xuất đến phân phối rồi đến người tiêu dùng cuối cùng. Mối quan hệ giữa doanh nghiệp và khách hàng được duy trì thông qua các kênh trung gian, và thông tin thường chỉ đi một chiều từ người bán đến người mua. Tuy nhiên, nền kinh tế số đã phá vỡ hoàn toàn mô hình này, tạo ra một hệ sinh thái mới nơi ranh giới giữa các ngành nghề trở nên mờ nhạt, và sức mạnh dần chuyển dịch sang phía người tiêu dùng.

Một trong những tác động rõ rệt nhất của nền kinh tế số là sự xuất hiện của các nền tảng số. Những nền tảng này hoạt động như những trung gian kết nối trực tiếp giữa người cung cấp và người tiêu dùng, loại bỏ nhiều khâu trung gian truyền thống. Trong lĩnh vực thương mại điện tử, người tiêu dùng giờ đây có thể mua sắm mọi thứ từ thực phẩm đến điện tử chỉ với vài cú chạm trên điện thoại, khiến các cửa hàng bán lẻ truyền thống phải đối mặt với áp lực cạnh tranh chưa từng có. Nhiều doanh nghiệp bán lẻ lâu đời đã phải đóng cửa hoặc phải chuyển đổi sang mô hình kinh doanh kết hợp giữa trực tuyến và truyền thống để tồn tại.

Ngành giao thông vận tải cũng chứng kiến sự thay đổi mang tính cách mạng khi các nền tảng gọi xe công nghệ xuất hiện. Những nền tảng này không sở hữu một chiếc xe nào nhưng lại tạo ra giá trị khổng lồ bằng cách kết nối tài xế và hành khách một cách hiệu quả thông qua công nghệ. Mô hình này đã thách thức hoàn toàn ngành taxi truyền thống, buộc họ phải tái cấu trúc từ cách thức vận hành đến phương thức thanh toán và dịch vụ khách hàng. Sự thay đổi này không chỉ mang lại tiện ích cho người dùng mà còn tạo ra hàng triệu cơ hội việc làm mới, tuy nhiên đồng thời cũng đặt ra những câu hỏi về quyền lợi người lao động và quản lý nhà nước.

Lĩnh vực tài chính ngân hàng là một trong những ngành chịu tác động mạnh mẽ nhất từ nền kinh tế số. Sự xuất hiện của công nghệ tài chính, hay fintech, đã thay đổi cách thức mọi người quản lý tiền bạc, vay vốn và đầu tư. Các ứng dụng thanh toán điện tử cho phép người dùng thực hiện giao dịch tức thì mà không cần qua ngân hàng truyền thống, trong khi các nền tảng cho vay ngang hàng cung cấp nguồn vốn cho những người không được ngân hàng phục vụ. Điều này buộc các ngân hàng truyền thống phải đầu tư mạnh vào công nghệ số, cải tiến dịch vụ và thậm chí hợp tác với các công ty fintech để duy trì vị thế cạnh tranh.

Trong giáo dục và đào tạo, nền kinh tế số đã tạo ra một cuộc cách mạng về cách thức tiếp cận tri thức. Các nền tảng học trực tuyến cho phép người học truy cập vào hàng ngàn khóa học từ khắp nơi trên thế giới, thách thức mô hình giáo dục truyền thống với lớp học cố định và giáo trình cứng nhắc. Các trường đại học và tổ chức đào tạo truyền thống phải tái cấu trúc chương trình học, đầu tư vào công nghệ và phát triển các khóa học trực tuyến để đáp ứng nhu cầu học tập linh hoạt của người học hiện đại.

Thách thức lớn nhất mà các doanh nghiệp truyền thống phải đối mặt trong bối cảnh nền kinh tế số chính là tốc độ thay đổi. Công nghệ phát triển với tốc độ chóng mặt, và những gì còn mới mẻ hôm nay có thể trở nên lỗi thời chỉ sau vài tháng. Các doanh nghiệp không còn có thể dựa vào lợi thế cạnh tranh lâu dài mà phải liên tục đổi mới và thích ứng. Điều này đòi hỏi một sự thay đổi căn bản về văn hóa doanh nghiệp, từ tư duy cứng nhắc sang linh hoạt, từ sợ rủi ro sang chấp nhận thử nghiệm và học hỏi từ thất bại.

Dữ liệu đã trở thành tài sản quý giá nhất trong nền kinh tế số, thay thế vị trí của các tài sản hữu hình truyền thống. Các công ty có khả năng thu thập, phân tích và khai thác dữ liệu hiệu quả sẽ có lợi thế cạnh tranh vượt trội. Họ có thể hiểu rõ hành vi khách hàng, dự đoán xu hướng thị trường và cá nhân hóa sản phẩm dịch vụ theo nhu cầu của từng người tiêu dùng. Trong khi đó, các doanh nghiệp truyền thống thường không có năng lực và hạ tầng để xử lý lượng dữ liệu khổng lồ, khiến họ gặp bất lợi trong cuộc chạy đua công nghệ.

Vấn đề nhân lực cũng là một thách thức không nhỏ trong quá trình tái cấu trúc. Nền kinh tế số đòi hỏi nguồn nhân lực có kỹ năng số, khả năng thích ứng nhanh và tư duy sáng tạo. Tuy nhiên, hệ thống giáo dục và đào tạo truyền thống thường chậm thay đổi, tạo ra khoảng cách lớn giữa nhu cầu của thị trường lao động và kỹ năng của người lao động. Nhiều doanh nghiệp phải đầu tư lớn vào đào tạo lại nhân viên hoặc tuyển dụng nhân tài mới với chi phí cao. Đồng thời, nền kinh tế số cũng làm mất đi nhiều công việc truyền thống do tự động hóa, đặt ra thách thức về an sinh xã hội và tái phân bổ lao động.

Về mặt pháp lý và quản lý, nền kinh tế số cũng đặt ra những câu hỏi khó. Các quy định và luật pháp hiện hành thường được xây dựng dựa trên mô hình kinh tế truyền thống, không còn phù hợp với bối cảnh mới. Việc quản lý các nền tảng số xuyên biên giới, bảo vệ dữ liệu cá nhân, chống độc quyền trong không gian số, và đánh thuế các giao dịch điện tử đều là những thách thức phức tạp mà các nhà hoạch định chính sách phải giải quyết. Sự chậm trễ trong việc cập nhật khung pháp lý có thể kìm hãm sự phát triển của nền kinh tế số hoặc ngược lại, tạo ra môi trường thiếu an toàn cho người tiêu dùng.

Bất bình đẳng cũng trở thành một vấn đề đáng lo ngại trong nền kinh tế số. Khoảng cách số giữa những người có khả năng tiếp cận công nghệ và những người không có đang ngày càng lớn, tạo ra một xã hội hai tốc độ. Các doanh nghiệp nhỏ và vừa, đặc biệt là ở khu vực nông thôn hoặc vùng sâu vùng xa, thường thiếu nguồn lực và kiến thức để chuyển đổi số, khiến họ càng lúc càng tụt hậu so với các tập đoàn lớn. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh của họ mà còn làm tăng nguy cơ độc quyền thị trường trong tay một số ít công ty công nghệ lớn.

Tái cấu trúc mô hình thị trường truyền thống trong bối cảnh nền kinh tế số không phải là một quá trình đơn giản hay diễn ra trong một sớm một chiều. Nó đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa doanh nghiệp, nhà nước và xã hội. Doanh nghiệp cần có chiến lược chuyển đổi số rõ ràng, đầu tư vào công nghệ và con người, đồng thời xây dựng văn hóa đổi mới liên tục. Nhà nước cần tạo ra môi trường pháp lý thuận lợi, đầu tư vào hạ tầng số và đảm bảo an sinh xã hội cho những người bị ảnh hưởng bởi quá trình chuyển đổi. Còn người tiêu dùng cũng cần nâng cao nhận thức về quyền và trách nhiệm của mình trong không gian số.

Dù đầy thách thức, nền kinh tế số cũng mở ra vô vàn cơ hội cho những ai biết nắm bắt. Nó tạo ra những thị trường mới, những cách thức kinh doanh sáng tạo và khả năng tiếp cận khách hàng toàn cầu với chi phí thấp. Các doanh nghiệp biết tận dụng công nghệ số không chỉ tồn tại mà còn phát triển mạnh mẽ, trở thành những người dẫn đầu trong ngành của mình. Thành công trong kỷ nguyên số không phụ thuộc vào quy mô hay lịch sử của doanh nghiệp, mà nằm ở khả năng thích ứng, sáng tạo và đặt khách hàng làm trung tâm của mọi hoạt động.

Hoàng Nguyễn