Hợp tác xã: Mô hình liên kết hiệu quả giữa nông dân và thị trường

Theo dõi KT&TD trên

Hợp tác xã (HTX) là tổ chức kinh tế tự chủ, được thành lập bởi các cá nhân, hộ gia đình hoặc tổ chức nhằm đáp ứng nhu cầu chung thông qua hoạt động kinh doanh. HTX hoạt động dựa trên nguyên tắc hợp tác, bình đẳng, tự quản và chia sẻ lợi ích giữa các thành viên. Theo Luật Hợp tác xã Việt Nam 2012, HTX là tổ chức kinh tế tập thể, đồng sở hữu, các thành viên tự nguyện cùng góp vốn và phân phối lợi ích dựa trên mức độ đóng góp. GS.TS Nguyễn Hữu Dũng - Viện trưởng Viện Môi trường Đô thị và Công nghiệp Việt Nam cũng nhấn mạnh rằng HTX trong nông nghiệp đóng vai trò là cầu nối quan trọng giữa người sản xuất nhỏ lẻ và thị trường, đồng thời nâng cao khả năng cạnh tranh và bảo đảm đầu ra cho nông sản.

Những ưu điểm trong việc phát triển HTX nông nghiệp tại Việt Nam

Ở Việt Nam, sản xuất nông nghiệp vẫn chủ yếu dựa vào các hộ nông dân nhỏ lẻ, dẫn đến hạn chế về quy mô và khả năng cung ứng sản phẩm. HTX giúp liên kết các hộ sản xuất lại với nhau, tạo thành chuỗi sản xuất quy mô lớn hơn, dễ dàng đáp ứng các yêu cầu về chất lượng và số lượng từ thị trường trong và ngoài nước​. Theo GS. TS Trần Đức Viên - Chủ tịch Hội đồng Khoa học và Đào tạo, Học viện Nông nghiệp Việt Nam (VNUA) nhấn mạnh, HTX là tổ chức kinh tế tự trị nhằm tập hợp những người nông dân nhỏ làm bạn với các doanh nghiệp lớn, cùng cạnh tranh với doanh nghiệp lớn để có cuộc sống tốt đẹp hơn.

Thông qua HTX, nông dân có thể tiếp cận các hợp đồng bao tiêu sản phẩm với doanh nghiệp, đảm bảo đầu ra ổn định. Điều này giúp giảm thiểu tình trạng “được mùa mất giá” thường gặp trong nông nghiệp. Ví dụ, các HTX rau an toàn ở Bắc Ninh đã ký kết hợp đồng với siêu thị, đảm bảo nông dân bán sản phẩm với giá cố định, ngay cả khi giá thị trường biến động​.

HTX giúp nông dân tăng khả năng thương lượng với các doanh nghiệp lớn. Khi tham gia HTX, các hộ sản xuất có thể chia sẻ chi phí và cùng hưởng lợi từ việc mua chung phân bón, giống cây trồng và dịch vụ kỹ thuật với giá ưu đãi. Điều này giúp giảm chi phí đầu vào và nâng cao lợi nhuận cho nông dân​. Ngoài ra, HTX còn hỗ trợ nông dân tuân thủ các tiêu chuẩn chất lượng như VietGAP, GlobalGAP - yêu cầu bắt buộc khi xuất khẩu nông sản sang thị trường quốc tế. Nhiều HTX tại Đồng Tháp và An Giang đã giúp người dân canh tác lúa và trái cây theo tiêu chuẩn xuất khẩu, từ đó nâng cao giá trị nông sản và cải thiện thu nhập​.

Trong liên kết sản xuất, doanh nghiệp đưa ra yêu cầu về số lượng và chất lượng sản phẩm, tìm kiếm thị trường tiêu thụ, hỗ trợ đầu tư, hướng dẫn kỹ thuật. Về phía nông dân phải sản xuất đúng quy trình kỹ thuật, tạo ra sản phẩm đồng đều, chất lượng cao. Để các chuỗi này liên kết đạt hiệu quả cao, vai trò của HTX rất quan trọng, là "cầu nối" giữa nông dân với doanh nghiệp. Việc hình thành các chuỗi liên kết sản xuất này đã nâng cao chất lượng, giá trị nông sản, tăng thu nhập cho người dân, phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững và đóng góp tích cực vào thực hiện Chương trình xây dựng nông thôn mới của địa phương.

Những thách thức trong phát triển HTX nông nghiệp tại Việt Nam

Nhiều HTX tại Việt Nam gặp khó khăn trong việc tiếp cận vốn vay để đầu tư vào sản xuất và xây dựng cơ sở hạ tầng. Mặc dù có các chính sách hỗ trợ từ Nhà nước, nhưng thủ tục phức tạp và khả năng quản lý yếu khiến nhiều HTX không thể tiếp cận được các nguồn tài trợ này​. Thêm vào đó, quản lý HTX yêu cầu kỹ năng chuyên môn trong lĩnh vực tài chính, kinh doanh và tiếp thị, nhưng phần lớn các HTX hiện nay chưa có đội ngũ lãnh đạo đủ năng lực. Việc thiếu nhân lực có chuyên môn khiến HTX gặp khó khăn trong việc mở rộng quy mô và thực hiện chiến lược phát triển dài hạn​.

Theo đánh giá của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, liên kết, hợp tác sản xuất và tiêu thụ nông sản trong thời gian qua đã có bước phát triển, nhưng chưa khai thác hết tiềm năng trong liên kết. Các hợp đồng liên kết còn nhiều bất cập, thiếu chế tài xử lý khi một bên vi phạm hợp đồng. Khi giá thị trường tăng cao so với giá thỏa thuận trong hợp đồng thì bên bán (thường là nông dân, HTX) sẵn sàng “quay xe” bán cho đối tác khác thay vì đơn vị đã cam kết; ngược lại, khi giá nông sản xuống thấp, một số doanh nghiệp cũng quay lại ép giá nông dân, HTX để mua với giá thấp hơn. Đây là khó khăn lớn trong quá trình liên kết, vì để sản xuất hiệu quả, bền vững thì phải bảo đảm hài hòa lợi ích của các nhân tố tham gia chuỗi liên kết giá trị (người sản xuất, chế biến, phân phối, tiêu thụ), nhưng đa số liên kết hiện nay thiếu cơ chế chia sẻ rủi ro.

Giải pháp thúc đẩy vai trò của HTX trong nông nghiệp tại Việt Nam

Nhà nước cần hoàn thiện các chính sách về vốn vay ưu đãi, miễn giảm thuế và hỗ trợ hạ tầng cho các HTX. Đồng thời, cần đơn giản hóa thủ tục hành chính để các HTX dễ dàng tiếp cận các chương trình hỗ trợ từ chính phủ. Việc tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản trị kinh doanh, tài chính và thị trường cho đội ngũ lãnh đạo HTX là rất cần thiết. Ngoài ra, các HTX cần được tư vấn để xây dựng chiến lược kinh doanh phù hợp với nhu cầu thị trường​.

Không những thế, các HTX cần chủ động hợp tác với doanh nghiệp, nhà bán lẻ và tổ chức tài chính để tạo thành chuỗi giá trị hoàn chỉnh. Mô hình liên kết chuỗi không chỉ giúp bảo đảm đầu ra cho sản phẩm mà còn tăng cường khả năng cạnh tranh của nông sản Việt Nam trên thị trường quốc tế​.

Ngoài ra, HTX cần ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số vào sản xuất và kinh doanh. Các nền tảng kỹ thuật số giúp nông dân và HTX tiếp cận thị trường dễ dàng hơn, đồng thời cải thiện hiệu quả quản lý và giao dịch​.

Hợp tác xã đóng vai trò then chốt trong việc kết nối nông dân với thị trường, giúp khắc phục các hạn chế về quy mô và nâng cao khả năng cạnh tranh cho nông sản Việt Nam. Tuy nhiên, để phát huy tối đa vai trò này, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, doanh nghiệp và các HTX. Các giải pháp như hoàn thiện chính sách, tăng cường đào tạo và ứng dụng công nghệ sẽ là chìa khóa để thúc đẩy sự phát triển của HTX nông nghiệp trong tương lai.