Để đạt 2 triệu doanh nghiệp: Phải có "luật chơi" riêng cho hộ kinh doanh
Các chuyên gia cho rằng, để thúc đẩy hộ kinh doanh lên doanh nghiệp, cải cách thuế là chưa đủ, cần thêm khung pháp lý riêng, giảm chi phí tuân thủ và nuôi dưỡng niềm tin kinh doanh.
Bộ Tài chính vừa phê duyệt Đề án "Chuyển đổi mô hình và phương pháp quản lý thuế đối với hộ kinh doanh khi xóa bỏ thuế khoán".
Theo đó, mục tiêu quan trọng đề án đặt ra là đổi mới và đa dạng hóa công tác tuyên truyền, hỗ trợ hộ kinh doanh trước và trong giai đoạn chuyển đổi phương pháp thuế khoán sang phương pháp kê khai.
Đề án yêu cầu nâng cấp hệ thống công nghệ thông tin đáp ứng các quy định mới, giảm thiểu sự can thiệp thủ công, nâng cao tính minh bạch trong quản lý thuế và nâng cao mức độ tuân thủ của người nộp thuế.
Đồng thời, nghiên cứu áp dụng các công nghệ tiên tiến, hiện đại (AI, Chatbot...) nhằm nâng cao chất lượng hỗ trợ hệ thống, ứng dụng và đáp ứng yêu cầu hỗ trợ được nhanh chóng, kịp thời, hiện đại…
Cùng đó, Nghị định 70 cũng đã yêu cầu bắt đầu từ ngày 1/7/2025, các hộ kinh doanh có doanh thu trên 1 tỷ đồng mỗi năm thuộc một số ngành nghề (ăn uống, khách sạn, bán lẻ, vận tải hành khách, thẩm mỹ, vui chơi giải trí...) sẽ phải sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền, kết nối dữ liệu với cơ quan thuế.
Đây là một trong những giải pháp nhằm thúc đẩy hộ kinh doanh lên doanh nghiệp trong thời kỳ mới để tiến tới mục tiêu 2 triệu doanh nghiệp, tuy nhiên, theo các chuyên gia, cần có những "đòn bẩy" khác thực chất hơn.
Cần cải cách thể chế sâu rộng, củng cố luật lệ để hỗ trợ thay vì triệt tiêu
Theo tính toán sẽ có thêm khoảng 37.000 Hộ kinh doanh sẽ phải chuyển đổi ngay lập tức từ thuế khoán doanh thu sang thuế kê khai. Con số này, thực ra là một con số khá nhỏ bé so với con số khoảng hơn 3,6 triệu Hộ kinh doanh có mã số thuế.
Tuy nhiên, theo nhận định của TS Nguyễn Quốc Việt, Chuyên gia Chính sách công (Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội), các động thái ráo riết từ cơ sở về việc kê khai, thống kê và yêu cầu đăng ký, cộng thêm một loạt các cuộc thanh kiểm tra hàng không nguồn gốc, hàng nhái, hàng giả, hàng kém phẩm chất khiến cho một bộ phận các hộ kinh doanh có phản ứng mà các cơ quan hoạch định và thực thi chính sách không lường trước, như đóng cửa hàng, tạm dừng sản xuất, không nhận chuyển khoản…
Từ đó nảy sinh ra những quan ngại và lo lắng về tình hình phát triển kinh tế nói chung, đảm bảo an sinh và thu nhập của các tầng lớp lao động nói chung.
Do đó, để thúc đẩy hộ kinh doanh lên doanh nghiệp đạt được hiệu quả tối ưu, theo ông Việt, cần làm rõ bản chất của hộ kinh doanh này.
Theo ông, so với các mô hình tổ chức kinh tế khác, hộ kinh doanh thường được xếp vào khu vực kinh tế phi chính thức (hay còn gọi là kinh tế ngầm), gắn với hàm ý tiêu cực rằng hoạt động của họ diễn ra trong "vùng xám", thiếu minh bạch, khó kiểm soát. Từ đó dễ nảy sinh các hành vi vi phạm pháp luật như gian lận thương mại, quảng cáo sai sự thật, kinh doanh hàng giả, hàng kém chất lượng - những vấn đề cần được xử lý nghiêm.
Tuy vậy, nghiên cứu cho thấy khu vực kinh tế ngầm tồn tại ở mọi quốc gia, không chỉ trong các nền kinh tế đang phát triển mà cả ở những nước phát triển cao, và không chỉ ở hộ kinh doanh mà ngay cả doanh nghiệp cũng có thể tham gia. Sự hiện diện của khu vực này, về bản chất, phản ánh sức sống tự phát của nền kinh tế thị trường, vận hành dựa trên các thể chế không chính thức.
Do vậy, ông Việt cho rằng, chính thức hóa khu vực kinh tế phi chính thức đòi hỏi cải cách thể chế sâu rộng, củng cố luật lệ để hỗ trợ thay vì triệt tiêu sự năng động tự phát. Đây không chỉ là thay đổi từ trên xuống mà còn là xây dựng văn hóa tuân thủ và niềm tin từ dưới lên.
Với hộ kinh doanh, cải cách thuế cần cân bằng giữa quản lý chặt, đảm bảo nguồn thu và giảm chi phí tuân thủ. Mục tiêu là tạo môi trường minh bạch, công bằng, khuyến khích kinh doanh bền vững.
Cần xây dựng một khung pháp lý riêng
Dẫn chứng năm 2024 có gần 198.000 doanh nghiệp rời khỏi thị trường, ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng Thư ký, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đặt ra câu hỏi không chỉ về việc làm sao để "tạo thêm" doanh nghiệp, mà quan trọng hơn là làm sao để "giữ được" doanh nghiệp trên thương trường, giúp họ phát triển bền vững, vượt qua khó khăn, và tiếp tục đóng góp cho nền kinh tế.
Ông Tuấn nhấn mạnh: "Để có 2 triệu doanh nghiệp đến năm 2030 có lẽ cần nhất là niềm tin. Niềm tin để hộ kinh doanh chuyển thành doanh nghiệp; niềm tin để doanh nghiệp không rời khỏi thị trường; niềm tin về chính sách hỗ trợ có hiệu quả và niềm tin vào triển vọng khởi nghiệp tươi sáng".
Cho rằng một trong những dư địa lớn nhất để phát triển thêm nhiều doanh nghiệp tại Việt Nam chính là khu vực hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh, theo ông Tuấn, nếu vẫn giữ nguyên các quy định phức tạp về kế toán, thuế, bảo hiểm xã hội như đối với doanh nghiệp, thì rõ ràng hộ kinh doanh sẽ không có động lực để chuyển đổi.
Do đó, cần nhanh chóng xây dựng một khung pháp lý riêng cho nhóm doanh nghiệp siêu nhỏ và cá nhân kinh doanh - với chi phí tuân thủ thấp, thủ tục đăng ký dễ dàng và minh bạch. Thay vì áp đặt một mô hình chung cho tất cả, cần có nhiều hình thức linh hoạt hơn, phù hợp với thực tiễn kinh doanh.
Đại diện VCCI cho rằng, một trong những rào cản lớn nhất với sự phát triển của doanh nghiệp Việt Nam chính là sự thiếu ổn định và thiếu nhất quán trong thực thi chính sách.
"Nhiều doanh nghiệp phản ánh rằng, họ không ngại khó khăn thị trường, mà sợ nhất là những thay đổi bất ngờ của pháp luật, thủ tục hành chính phức tạp và môi trường kinh doanh thiếu minh bạch", ông Tuấn nói.
Để thay đổi hiện trạng trên, theo ông Tuấn, cần cải cách mạnh mẽ hệ thống hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa theo hướng thị trường hóa và hiệu quả hơn.
Các chương trình hỗ trợ cần linh hoạt theo từng nhóm doanh nghiệp. Doanh nghiệp khởi nghiệp cần kỹ năng, tư vấn và mạng lưới; doanh nghiệp sản xuất cần công nghệ và tín dụng; doanh nghiệp xuất khẩu cần thông tin thị trường và hỗ trợ xúc tiến thương mại.
"Chính sách "một cỡ cho tất cả" sẽ không phát huy hiệu quả mà cần thiết kế phù hợp với đặc thù của từng nhóm đối tượng", ông Tuấn nhấn mạnh.
