Thanh toán không tiền mặt: Cơ hội tốc độ hay thách thức bảo mật?

Theo dõi KT&TD trên

Từ việc quét mã QR tại các quán cà phê, siêu thị đến những giao dịch trực tuyến trên nền tảng thương mại điện tử, người dùng đang ngày càng quen thuộc với công việc "vuốt, Cú, quét" thay vì đếm tiền mặt. Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là liệu xu hướng này sẽ mang đến cơ hội đột phá cho nền kinh tế hay đi kèm với những công thức Bảo mật khó khăn?

Nhìn vào thực tế, sự phổ biến của thanh toán không tiền mặt tại Việt Nam đã tăng trưởng nhanh trong vài năm qua. 50% so với năm trước đó. Đặc biệt, thanh toán qua ví điện tử và quét mã QR đã trở thành phương pháp phổ biến ngay cả ở các vùng nông thôn, nơi trước đây vẫn được xem là “thành trì” của tiền mặt.

Sự kiện mong đợi này không phải ngẫu nhiên mà đến từ nhiều yếu tố thuận lợi. Trước đó, tỷ lệ người dùng điện thoại thông minh tại Việt Nam đã vượt ngưỡng 85%, tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển của các ứng dụng thanh toán di động. Đồng thời, băng thông internet hạ tầng được mở rộng đến các vùng sâu xa, giúp người dân dễ dàng tiếp cận với số liệu chính của dịch vụ.

Chính phủ cũng đóng vai trò quan trọng khi đưa ra nhiều chính sách khuyến khích thanh toán không tiền mặt. Đề án phát triển thanh toán không dùng tiền mặt giai đoạn 2023-2025 đã đặt mục tiêu tham vọng: đến cuối năm 2025, tỷ lệ quan trọng tiền mặt trên tổng phương tiện thanh toán giảm xuống dưới 8% và 80% người dân từ 15 tuổi trở lên có tài khoản ngân hàng.

Về phía doanh nghiệp, sự xuất hiện của các năng lực fintech cùng với sự chuyển giao của các hệ thống ngân hàng đã tạo ra một hệ thống sinh thái thanh toán đa dạng và tiện lợi. Từ ví điện tử, mã QR đến thẻ không tiếp xúc, người dùng có nhiều lựa chọn để thực hiện giao dịch mà không cần đến tiền mặt.

Mặt khác, thanh toán không tiền mang lại nhiều lợi ích tiện ích cho nền kinh tế và người dùng cá nhân. Đối với quốc gia, việc giảm lưu thông tiền mặt giúp tiết kiệm chi phí in ấn, bảo quản và vận chuyển tiền. Theo ước tính, chi phí sử dụng tiền mặt chiếm khoảng 0,5-1,5% GDP mỗi năm. Đồng thời, hệ thống thanh toán điện tử minh bạch góp phần giảm thiểu nền kinh tế bổ sung và tăng cường hiệu quả thu thuế.

Đối với doanh nghiệp, thanh toán không tiền mặt giúp tối ưu hóa quy trình, giảm chi phí xử lý tiền mặt và mở rộng thị trường. Đặc biệt, trong bối cảnh thương mại điện tử phát triển mạnh mẽ, các phương thức thanh toán điện tử đã trở thành yếu tố sau đó giúp doanh nghiệp tăng tỷ lệ chuyển đổi và mở rộng phạm vi kinh doanh ra thị trường quốc tế.

Ngược lại với người tiêu dùng, sự tiện lợi là lợi ích hiển nhiên nhất. Chỉ cần một chiếc điện thoại thông minh, người dùng có thể thực hiện mọi giao dịch từ mua sắm, thanh toán hóa đơn đến chuyển tiền cho người thân mà không cần mang theo ví tiền cồng kềnh. Các ưu đãi như hoàn tiền, giảm giá khi thanh toán qua ứng dụng cũng là yếu tố thu hút người dùng chuyển từ tiền mặt sang thanh toán điện tử.

Tuy nhiên, bên cạnh những cơ hội tốc độ, thanh toán không tiền mặt cũng đặt ra những thách thức không nhỏ về bảo mật. Khi tiền vật lý chuyển sang dạng số, nguy cơ xảy ra trong mạng lưới ninh mạng cũng tăng theo cấp số nhân. Theo báo cáo của Cục An toàn thông tin (Bộ Thông tin và Truyền thông), số vụ tấn công mạng an ninh vào hệ thống tài chính chính - ngân hàng tại Việt Nam đã tăng 30% lên hơn 30% cho giai đoạn 2022-2025.

Các hình thức lừa đảo ngày càng tinh vi và đa dạng, từ ứng dụng ngân hàng giả mạo, lừa đảo qua mã QR đến các cuộc tấn công giả mạo (lừa đảo) đánh lừa thông tin đăng nhập. Đặc biệt, hiện tượng trao đổi SIM (chiếm SIM) đang trở thành mối kết nối lớn khi kẻ gian có thể sử dụng quyền kiểm soát số điện thoại của nhân vật để vượt qua bước chân xác thực hai yếu tố và thực hiện các giao dịch trái phép.

Bên cạnh đó, dữ liệu riêng tư của vấn đề cũng đang được cài đặt. Mỗi giao dịch điện tử đều để lại số dấu vết, bao gồm thông tin về tiêu điểm, vị trí và thời gian giao dịch theo thói quen. Nếu không được bảo vệ đúng cách, những dữ liệu này có thể được khai thác cho mục đích thương mại hoặc thậm chí là tội phạm.

Trong khi đó, sự phụ thuộc vào công nghệ cũng tạo nên những điểm yếu mới. Một sự cố về hạ tầng công nghệ thông tin, dù chỉ diễn ra trong thời gian ngắn, cũng có thể gây ra tác động nghiêm trọng đối với cả hệ thống thanh toán. Hiện tượng "đứng máy" hay lỗi kỹ thuật tại các ứng dụng ngân hàng vào thời điểm cao như lương, thưởng đã không còn là hiện tượng lạ gặp.

Đối với người cao tuổi và những người ở vùng sâu xa, khoảng cách số vẫn là rào cản lớn. Không ai có khả năng tiếp cận và sử dụng thành công các công nghệ toán học mới, dẫn đến cơ chế tạo ra "phân tích tài chính chính" trong xã hội.

Để thanh toán không tiền mặt thực sự trở thành thành động lực tốc độ cho nền kinh tế mà không phải là gánh nặng về bảo mật, cần có nỗ lực đồng bộ từ nhiều phía. Trước đây, các cơ sở quản lý cần hoàn thiện hành lang pháp lý, đảm bảo cân bằng giữa việc đưa ra những thay đổi mới và bảo vệ tiêu dùng của người dùng. Sửa đổi luật giao dịch điện tử và các hướng dẫn văn bản cần được cập nhật thường xuyên để phù hợp với sự phát triển công nghệ.

Sự phát triển của các công nghệ mới như blockchain, sinh trắc học và mã hóa tử tử hứa hẹn mang đến những giải pháp bảo mật tiên tiến cho hệ thống thanh toán. Đặc biệt, công nghệ blockchain có khả năng tạo ra các giao dịch bạch bạch, không thể thay đổi và phi tập trung có thể trở thành nền tảng cho một hệ thống thanh toán an toàn và hiệu quả hơn trong tương lai.

Hoàng Nguyễn