Mua nhượng quyền – bán thất vọng: Khi hợp đồng trà sữa trở thành cái bẫy

Theo dõi KT&TD trên

Hứa hẹn về một công thức thành công đã được kiểm chứng, một hệ thống vận hành chuyên nghiệp và sự hỗ trợ toàn diện từ bên nhượng quyền, nhiều người đã không ngần ngại đổ hàng trăm triệu, thậm chí hàng tỷ đồng vào những hợp đồng tưởng chừng như an toàn này. Tuy nhiên, đằng sau vẻ hào nhoáng đó, không ít giấc mơ đã tan vỡ, biến thành nỗi thất vọng khi hợp đồng nhượng quyền, đặc biệt là trong ngành trà sữa, trở thành một cái bẫy khó thoát.

Cơn sốt nhượng quyền trà sữa và miền đất hứa

Không ai có thể phủ nhận sức nóng của thị trường trà sữa tại Việt Nam trong thời gian qua. Từ những thương hiệu ngoại nhập như Gong Cha, The Alley, Koi Thé, Yi He Tang đến các thương hiệu nội địa như TocoToco, Phúc Long, Ding Tea... đã tạo nên một "vũ trụ trà sữa" đầy hấp dẫn. Theo số liệu từ Hiệp hội Nhượng quyền Việt Nam, riêng lĩnh vực F&B (thực phẩm và đồ uống) chiếm tới 40% tổng số các thương hiệu nhượng quyền tại Việt Nam, trong đó trà sữa là phân khúc phát triển mạnh nhất.

Chuyên gia tư vấn nhượng quyền thương mại cho biết: "Mô hình nhượng quyền trà sữa đặc biệt hấp dẫn với người trẻ vì chi phí đầu tư ban đầu không quá cao so với các ngành khác, quy trình vận hành được chuẩn hóa và dễ học, lại có sẵn lượng khách hàng tiềm năng từ thương hiệu. Nhiều người nhìn thấy các cửa hàng trà sữa đông nghịt khách và nghĩ rằng đây là 'con gà đẻ trứng vàng'."

Các công ty nhượng quyền thường đưa ra những con số hấp dẫn về thời gian hoàn vốn từ 12-18 tháng, lợi nhuận sau thuế có thể đạt 20-30% doanh thu, cùng với sự hỗ trợ toàn diện về đào tạo, marketing và vận hành. Đây dường như là một cơ hội không thể bỏ qua đối với nhiều người trẻ muốn khởi nghiệp nhưng chưa có nhiều kinh nghiệm và mạng lưới kinh doanh.

Ban đầu, con số này có vẻ hợp lý khi đi kèm với danh tiếng thương hiệu và gói hỗ trợ. Thế nhưng, khi đi sâu vào chi tiết, họ mới nhận ra đó chỉ là phần nổi của tảng băng chìm. Bên cạnh phí ban đầu, còn vô số các loại chi phí phát sinh khác không được đề cập rõ ràng hoặc bị làm mờ trong hợp đồng: chi phí thiết kế, thi công cửa hàng theo chuẩn thương hiệu, chi phí đào tạo nhân sự, chi phí marketing ban đầu, và đặc biệt là chi phí nguyên vật liệu độc quyền.

Chính sách buộc bên nhận nhượng quyền phải mua toàn bộ nguyên vật liệu từ bên nhượng quyền hoặc các nhà cung cấp được chỉ định thường là một con dao hai lưỡi. Ban đầu, điều này được lý giải là để đảm bảo chất lượng và sự đồng nhất của sản phẩm. Tuy nhiên, trên thực tế, giá thành của những nguyên liệu này thường cao hơn rất nhiều so với thị trường bên ngoài, làm đội chi phí vận hành và ăn mòn lợi nhuận. Nhiều chủ cửa hàng nhận ra rằng, dù doanh thu có vẻ khả quan, nhưng sau khi trừ đi các loại chi phí "khó hiểu" này, lợi nhuận thực tế còn lại không đáng là bao, thậm chí là lỗ.

Những cái bẫy ẩn trong hợp đồng nhượng quyền

Khi phỏng vấn nhiều chủ nhượng quyền trà sữa thất bại, một khuôn mẫu rõ ràng đã hiện ra: phần lớn họ không đọc kỹ hoặc không hiểu hết những điều khoản trong hợp đồng nhượng quyền. Những điều khoản này sau này trở thành "cái bẫy" khiến họ mất kiểm soát về tài chính và vận hành.

Điểm mấu chốt tạo nên "cái bẫy" chính là sự thiếu minh bạch trong các điều khoản hợp đồng. Nhiều hợp đồng nhượng quyền được soạn thảo với những ngôn ngữ pháp lý phức tạp, chứa đựng các điều khoản có lợi cho bên nhượng quyền mà người nhận nhượng quyền khó có thể nhận ra nếu không có sự tư vấn pháp lý kỹ lưỡng. Ví dụ, các điều khoản về chấm dứt hợp đồng, phạt vi phạm, hoặc quyền kiểm soát của bên nhượng quyền đối với hoạt động kinh doanh của cửa hàng có thể rất chặt chẽ, tạo ra áp lực lớn cho bên nhận nhượng quyền.

Khi phát hiện ra mình đang mắc kẹt trong một mô hình không hiệu quả, việc muốn thoát ra lại càng khó khăn. Các điều khoản về phạt vi phạm hợp đồng, về việc bồi thường thiệt hại khi chấm dứt trước hạn có thể lên tới con số khổng lồ, khiến nhiều người đành phải ngậm ngùi tiếp tục duy trì hoạt động dù biết rằng đang thua lỗ, chỉ để tránh một khoản phạt còn lớn hơn.

Các chuyên gia tư vấn pháp lý về nhượng quyền thương mại đã chỉ ra một số điều khoản "nguy hiểm" thường gặp:

"Thứ nhất là điều khoản về nguyên liệu đầu vào. Nhiều hợp đồng yêu cầu chủ nhượng quyền phải mua 100% nguyên liệu từ công ty mẹ, với giá cao hơn 30-50% so với thị trường. Đây là nguồn thu chính của nhiều công ty nhượng quyền, không phải là phí nhượng quyền."

"Thứ hai là điều khoản về marketing và khuyến mãi. Nhiều chủ nhượng quyền không biết rằng họ buộc phải tham gia vào các chương trình khuyến mãi của hệ thống, dù điều này có thể khiến họ lỗ nặng. Ví dụ, khi thương hiệu ra chương trình 'mua 1 tặng 1', chi phí cho phần 'tặng 1' hoàn toàn do chủ nhượng quyền gánh chịu."

"Thứ ba là các điều khoản về tiêu chuẩn cơ sở vật chất và nhân sự. Nhiều thương hiệu liên tục thay đổi bộ nhận diện, buộc các cửa hàng phải nâng cấp thiết bị, thay đổi decor với chi phí không nhỏ."

Một điểm quan trọng khác khiến nhiều chủ nhượng quyền thất vọng là gánh nặng vận hành hàng ngày. Mặc dù được quảng cáo là "kinh doanh có sẵn hệ thống", việc vận hành một cửa hàng trà sữa đòi hỏi sự hiện diện và giám sát liên tục.

Vấn đề nhân sự cũng là một thách thức lớn. Với mức lương trung bình 4-6 triệu đồng/tháng, các cửa hàng trà sữa thường xuyên phải đối mặt với tình trạng nhân viên nghỉ việc. Mỗi lần thay đổi nhân sự đồng nghĩa với việc phải đào tạo lại từ đầu, ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm và dịch vụ.

Làm gì để tránh "cái bẫy nhượng quyền"?

Dù vậy, không phải tất cả các trường hợp nhượng quyền trà sữa đều thất bại. Những người thành công thường là những người đã có kinh nghiệm trong ngành F&B, hiểu rõ thị trường địa phương và đọc kỹ hợp đồng trước khi ký kết.

Chủ một chuỗi ba cửa hàng nhượng quyền trà sữa thành công tại TP.HCM, chia sẻ: "Trước khi ký hợp đồng, tôi đã dành một tháng để tìm hiểu về thương hiệu, thậm chí còn làm việc bán thời gian tại một cửa hàng của họ để học hỏi quy trình. Tôi cũng thuê luật sư riêng để xem xét hợp đồng và đàm phán lại một số điều khoản."

Bên cạnh đó, đừng bao giờ tin vào những con số doanh thu và lợi nhuận được cung cấp bởi công ty nhượng quyền mà không kiểm chứng. Hãy nói chuyện với ít nhất 5-10 chủ nhượng quyền hiện tại, kể cả những người đã rời khỏi hệ thống, để có cái nhìn khách quan.

Mặc dù thị trường trà sữa đã bắt đầu bão hòa, các chuyên gia dự đoán sẽ có một làn sóng tái cấu trúc trong thời gian tới. Các thương hiệu yếu sẽ dần bị đào thải, trong khi những thương hiệu có mô hình kinh doanh bền vững sẽ tiếp tục phát triển.

Mô hình nhượng quyền vẫn có thể là một cách hiệu quả để khởi nghiệp, nhưng người nhận nhượng quyền cần hiểu rõ rằng họ không chỉ mua một thương hiệu mà còn mua cả một mô hình kinh doanh với những ràng buộc và trách nhiệm đi kèm. Thành công chỉ đến khi họ thực sự hiểu rõ ngành hàng, kỹ năng quản lý và những điều khoản trong hợp đồng nhượng quyền.

Hoàng Nguyễn