Trà đạo Nhật Bản và Wabi-Sabi: Học cách yêu vẻ đẹp không hoàn hảo
Từ một chiếc bát gốm thô ráp trong trà đạo đến cách chúng ta nhìn nhận cuộc sống, Wabi-Sabi mở ra một con đường dẫn đến sự bình yên nội tại, bắt đầu đơn giản chỉ từ một chén trà.
Triết lý về những vết nứt của thời gian
Để thấu hiểu được trà đạo, người ta buộc phải tìm cách giải mã Wabi-Sabi, dù đây là một khái niệm trừu tượng khó có thể định nghĩa trọn vẹn bằng ngôn từ. Nó không phải là một công thức toán học hay một quy tắc nghệ thuật cứng nhắc, mà là một cảm thức, một sự rung động của tâm hồn mà con người chỉ có thể thấu cảm qua trải nghiệm thực tế. Về mặt ngữ nghĩa, hai từ này khi đứng riêng lẻ mang những sắc thái u buồn.
"Wabi" khởi thủy ám chỉ nỗi cô đơn, sự tách biệt khi con người sống hòa mình giữa thiên nhiên hoang sơ, trong khi "Sabi" gợi lên vẻ đẹp của sự tĩnh lặng, mộc mạc, hay thậm chí là sự héo úa, phai tàn theo năm tháng. Tuy nhiên, khi kết hợp lại, chúng tạo nên một hệ tư tưởng tích cực và sâu sắc, tôn vinh vẻ đẹp nằm trong ba trụ cột chính: sự không hoàn hảo, tính vô thường và sự dở dang.
Triết lý này có mối liên hệ mật thiết và sâu sắc với tư tưởng Phật giáo về ba dấu ấn của sự tồn tại, bao gồm vô thường, khổ đau và vô ngã. Wabi-Sabi không chối bỏ sự tàn phai mà nhẹ nhàng mời gọi chúng ta đối diện với nó. Thay vì tìm kiếm sự viên mãn tròn đầy hay sự trường cửu giả tạo, triết lý này khuyến khích con người nhìn nhận và trân trọng vẻ đẹp trong những điều giản dị, thô ráp và chấp nhận một sự thật hiển nhiên rằng vạn vật trên thế gian đều sẽ thay đổi theo dòng chảy của thời gian. Chính sự chấp nhận này mang lại sự bình yên, giúp con người tìm thấy sự hoàn hảo ngay trong chính những điều không hoàn mỹ.
Cuộc cách mạng của sự giản đơn trong lịch sử trà đạo
Mối lương duyên giữa Wabi-Sabi và trà đạo không phải ngẫu nhiên mà thành, mà là kết quả của một cuộc chuyển mình mang tính lịch sử vào thế kỷ 16. Trước giai đoạn này, văn hóa thưởng trà tại Nhật Bản thường gắn liền với tầng lớp quý tộc, đồng nghĩa với sự xa hoa, lộng lẫy. Các buổi tiệc trà là nơi phô diễn những bộ ấm chén gốm sứ Trung Hoa đắt tiền, hoàn hảo không tì vết, cùng không gian trang trí cầu kỳ, rực rỡ. Tuy nhiên, sự xuất hiện của các bậc thầy trà đạo, điển hình là Sen no Rikyu, đã tạo ra một cuộc cách mạng về thẩm mỹ. Họ bắt đầu quay lưng lại với sự hào nhoáng để tìm về những giá trị cốt lõi, trân trọng những vật dụng mộc mạc, cũ kỹ và mang đậm dấu ấn của thời gian.
Sự thay đổi này chính là sự khởi sinh và nuôi dưỡng tinh thần Wabi-Sabi trong trà đạo, một tinh thần vẫn được gìn giữ và tôn sùng cho đến tận ngày nay. Trong không gian trà thất theo phong cách mới, người ta không còn tìm thấy những bó hoa rực rỡ, to lớn chiếm lĩnh không gian. Thay vào đó là nghệ thuật cắm hoa Ikebana tối giản, đôi khi chỉ là một cành hoa dại đơn sơ hoặc một bông hoa theo mùa được đặt trong chiếc bình gốm thô, nhưng lại đủ sức gợi lên cả một mùa đang đi qua. Bộ trà cụ cũng trút bỏ lớp áo rực rỡ để khoác lên mình những gam màu trầm mặc của đất trời như nâu đất, xanh rêu hay xám tro – những màu sắc sẽ nhạt dần và biến đổi theo thời gian sử dụng. Những chiếc bát trà (chawan) không còn được vuốt nặn tròn trịa, đối xứng hoàn hảo. Ngược lại, chúng trở nên thô ráp, gồ ghề, méo mó một cách tự nhiên. Thậm chí, những chiếc bát vỡ được hàn gắn lại bằng vàng (kỹ thuật Kintsugi) không bị coi là phế phẩm, mà được tôn vinh như những tác phẩm nghệ thuật, nơi vết nứt trở thành minh chứng cho lịch sử tồn tại của vật thể, tôn vinh sự hoàn hảo trong cái không hoàn hảo.
Sự thuần khiết nảy sinh từ sự mộc mạc
Câu hỏi đặt ra là tại sao những bậc thầy trà đạo lại lựa chọn sự mộc mạc và giản dị đến khắc khổ như vậy? Câu trả lời nằm ở bản chất của sự tập trung và kết nối. Sự đơn giản hóa mọi thứ xung quanh giúp con người thưởng trà một cách thuần khiết nhất. Khi không bị phân tâm bởi những chi tiết trang trí rườm rà hay sự choáng ngợp của vật chất xa hoa, tâm trí của cả chủ và khách có thể tập trung hoàn toàn vào chén trà trên tay.
Trong không gian đơn sơ ấy, các giác quan được đánh thức để cảm nhận trọn vẹn hương thơm, vị đắng chát rồi ngọt hậu của trà, và cả hơi ấm lan tỏa từ lòng bàn tay. Đó là lúc con người được tự do kết nối sâu sắc với trà, chậm rãi khám phá từng tầng hương vị và trân trọng từng khoảnh khắc hiện tại đang trôi qua. Sự giản dị này không chỉ phục vụ cho việc thưởng thức ẩm thực mà còn là một lời nhắc nhở nhẹ nhàng về triết lý vô thường. Mọi thứ trong cuộc sống đều chỉ là tạm thời, và chính sự tạm bợ, mong manh ấy mới làm nên giá trị quý giá của phút giây hiện tại, hay còn gọi là tinh thần "nhất kỳ nhất hội" – một lần gặp gỡ là một lần duy nhất trong đời.
Mang tinh thần thiền trà vào đời sống hiện đại
Ngày nay, để cảm nhận được tinh thần Wabi-Sabi, chúng ta không nhất thiết phải lặn lội đến một trà quán cổ kính tại Kyoto hay Tokyo. Bất kỳ ai cũng có thể tự kiến tạo một không gian trà đạo mang đậm triết lý này ngay tại ngôi nhà của mình, như một liệu pháp chữa lành cho tâm hồn giữa cuộc sống hiện đại xô bồ. Bước đầu tiên là tìm kiếm một góc yên tĩnh, có thể là một căn phòng nhỏ hoặc chỉ là một góc ban công. Hãy bắt đầu bằng việc dọn dẹp, loại bỏ những vật dụng thừa thãi để trả lại sự thoáng đãng cho không gian. Sự trống trải vật lý này chính là tiền đề để tâm trí được mở rộng, sẵn sàng đón nhận những trải nghiệm mới mẻ và sâu sắc.
Trong việc bài trí, hãy tuân thủ nguyên tắc tối giản. Thay vì những món đồ trang trí cầu kỳ, bóng bẩy, hãy chọn một bình hoa nhỏ cắm vài cành lá theo mùa, hoặc một món đồ gốm mộc mạc mang dấu ấn thủ công. Những chi tiết nhỏ bé nhưng tinh tế này sẽ đóng vai trò như những điểm neo, giúp tâm trí bạn tập trung vào hiện tại. Và quan trọng nhất là nghi thức thưởng trà. Hãy pha một chén trà xanh Nhật Bản như matcha hoặc sencha, ngồi xuống và nhấp từng ngụm thật chậm rãi. Đừng uống để giải khát, hãy uống để cảm nhận. Chú ý đến màu sắc của nước trà, mùi thơm thoang thoảng của cỏ cây và cảm giác ấm áp lan tỏa trong cơ thể. Trong khoảnh khắc ấy, khi tâm trí được giải phóng khỏi những tiếng ồn ào của phố thị và áp lực của công việc, bạn sẽ nhận ra vẻ đẹp của sự tĩnh lặng.
Wabi-Sabi, suy cho cùng, không chỉ dừng lại là một khái niệm thẩm mỹ trong nghệ thuật hay kiến trúc. Nó là một lối sống, một thái độ ứng xử với cuộc đời. Nó khuyến khích chúng ta tìm thấy niềm vui và vẻ đẹp trong những điều giản dị, chấp nhận những khiếm khuyết của bản thân và thế giới xung quanh, cũng như thấu hiểu quy luật vô thường của vạn vật. Từ một chiếc bát gốm thô ráp trong trà đạo đến cách chúng ta nhìn nhận cuộc sống, Wabi-Sabi mở ra một con đường dẫn đến sự bình yên nội tại, bắt đầu đơn giản chỉ từ một chén trà.
Bảo An
