Nông nghiệp 4.0: Đổi cách làm – tăng giá trị
Khi làn sóng công nghiệp 4.0 đang lan tỏa khắp mọi lĩnh vực của nền kinh tế toàn cầu, nông nghiệp - ngành sản xuất truyền thống nhất cũng không nằm ngoài dòng chảy đó.
Tại Việt Nam, một quốc gia có nền nông nghiệp chiếm vị trí quan trọng trong cơ cấu kinh tế, việc chuyển đổi sang mô hình nông nghiệp 4.0 không chỉ là xu thế mà còn là tất yếu để nâng cao giá trị và sức cạnh tranh của nông sản trên thị trường quốc tế.
Nông nghiệp 4.0 hay còn gọi là nông nghiệp thông minh là mô hình sản xuất nông nghiệp ứng dụng những thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư như Internet vạn vật (IoT), trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), điện toán đám mây (Cloud Computing), công nghệ robot... Thông qua việc thu thập, phân tích dữ liệu và tự động hóa các quy trình sản xuất, nông nghiệp 4.0 giúp tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên, nâng cao năng suất, chất lượng và hiệu quả kinh tế.
Tại Việt Nam, nông nghiệp 4.0 đang dần hình thành với sự xuất hiện của các mô hình canh tác thông minh, ứng dụng công nghệ cao. Trong đó, nhiều doanh nghiệp tiên phong đã mạnh dạn đầu tư vào các hệ thống sản xuất hiện đại, tích hợp công nghệ số nhằm nâng cao giá trị nông sản.
Tập đoàn Vingroup đã phát triển hệ thống nông nghiệp công nghệ cao VinEco với các trang trại rau quả áp dụng công nghệ nhà kính Israel, hệ thống tưới nhỏ giọt tự động, hệ thống giám sát và điều khiển từ xa. VinEco không chỉ cung cấp sản phẩm chất lượng cao cho thị trường nội địa mà còn hướng tới xuất khẩu.
Công ty CP Tập đoàn TH đã đầu tư vào trang trại bò sữa công nghệ cao với hệ thống quản lý đàn bò thông minh từ Israel, giúp theo dõi sức khỏe, chế độ dinh dưỡng của từng con bò và tối ưu hóa sản lượng sữa. Bên cạnh đó, TH cũng ứng dụng công nghệ trong trồng trọt với cánh đồng lúa thông minh tại Nghệ An, ứng dụng hệ thống tưới tiêu tự động, giám sát từ xa thông qua smartphone.
Tại Lâm Đồng, nhiều doanh nghiệp và hợp tác xã đã ứng dụng công nghệ IoT trong sản xuất rau, hoa, quả với các cảm biến thông minh được lắp đặt trên đồng ruộng để theo dõi độ ẩm đất, nhiệt độ, ánh sáng và tự động điều chỉnh hệ thống tưới tiêu, đèn chiếu sáng. Điều này không chỉ giúp tiết kiệm nước, điện mà còn nâng cao chất lượng sản phẩm.
Trong lĩnh vực thủy sản, công nghệ 4.0 cũng được ứng dụng với các ao nuôi thông minh, trang bị hệ thống cảm biến theo dõi chất lượng nước, oxy hòa tan, nhiệt độ và cảnh báo sớm dịch bệnh. Đặc biệt, công nghệ blockchain đang được thử nghiệm để truy xuất nguồn gốc sản phẩm thủy sản, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường xuất khẩu.
Việc chuyển đổi sang mô hình nông nghiệp 4.0 đã và đang tạo ra những tác động tích cực đến giá trị nông sản Việt Nam.
Trước hết, ứng dụng công nghệ đã giúp nâng cao năng suất và chất lượng nông sản. Với hệ thống canh tác thông minh, việc sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật được kiểm soát chặt chẽ, giảm thiểu dư lượng hóa chất trong sản phẩm. Đồng thời, điều kiện môi trường được tối ưu hóa, giúp cây trồng, vật nuôi phát triển khỏe mạnh, cho năng suất cao và ổn định.
Thứ hai, nông nghiệp 4.0 giúp tiết kiệm chi phí sản xuất và nâng cao hiệu quả kinh tế. Hệ thống canh tác thông minh giúp tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên như nước, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, giảm chi phí nhân công thông qua tự động hóa. Theo các nghiên cứu, ứng dụng IoT trong tưới tiêu có thể tiết kiệm 20-30% lượng nước so với phương pháp truyền thống.
Thứ ba, công nghệ truy xuất nguồn gốc giúp minh bạch hóa thông tin sản phẩm, tăng niềm tin của người tiêu dùng và đối tác quốc tế. Nhiều doanh nghiệp xuất khẩu nông sản Việt Nam đã áp dụng công nghệ blockchain để ghi lại toàn bộ quá trình sản xuất, chế biến, vận chuyển của sản phẩm, giúp người tiêu dùng có thể kiểm tra thông tin về sản phẩm thông qua việc quét mã QR.
Thứ tư, nông nghiệp 4.0 tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển các sản phẩm có giá trị gia tăng cao. Thông qua việc kiểm soát chặt chẽ quy trình sản xuất, nông sản Việt Nam có thể đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe về an toàn thực phẩm, hữu cơ, bền vững... của thị trường quốc tế.
Công ty Vinamit đã ứng dụng công nghệ cao để sản xuất các loại trái cây sấy hữu cơ có chứng nhận quốc tế, nâng giá trị xuất khẩu lên gấp 5-10 lần so với trái cây tươi thông thường. Tương tự, Công ty Nafoods đã phát triển các sản phẩm chế biến từ chanh leo, nâng giá trị của loại quả này lên gấp nhiều lần so với xuất khẩu dạng thô.
Thứ năm, nông nghiệp 4.0 giúp kết nối trực tiếp nhà sản xuất với người tiêu dùng thông qua các nền tảng thương mại điện tử, giảm chi phí trung gian và nâng cao lợi nhuận cho người nông dân. Nhiều sàn thương mại điện tử chuyên về nông sản như Postmart, Voso, Sendo đã tạo ra kênh tiêu thụ mới cho nông sản Việt Nam.
Mặc dù mang lại nhiều lợi ích, việc chuyển đổi sang nông nghiệp 4.0 tại Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều thách thức.
Chi phí đầu tư ban đầu cho công nghệ cao là rào cản lớn đối với đa số nông dân và doanh nghiệp nhỏ. Một hệ thống nhà kính thông minh có thể tiêu tốn hàng tỷ đồng cho mỗi héc-ta, vượt quá khả năng tài chính của nhiều hộ nông dân. Ngoài ra, việc thiếu vốn trung và dài hạn cho nông nghiệp công nghệ cao cũng là một thách thức lớn.
Trình độ kỹ thuật và nhận thức của người nông dân về công nghệ số còn hạn chế. Nhiều người nông dân, đặc biệt là ở các vùng nông thôn xa xôi, chưa quen với việc sử dụng smartphone, máy tính và các ứng dụng công nghệ. Điều này gây khó khăn cho việc tiếp nhận và ứng dụng các công nghệ mới.
Hạ tầng công nghệ thông tin tại nông thôn còn yếu kém, với tỷ lệ phủ sóng Internet không đồng đều và tốc độ truy cập còn thấp. Điều này gây cản trở cho việc triển khai các hệ thống IoT, điện toán đám mây và các ứng dụng di động trong nông nghiệp.
Nông nghiệp 4.0 là xu thế tất yếu trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang diễn ra mạnh mẽ. Đối với Việt Nam, việc chuyển đổi sang mô hình nông nghiệp 4.0 không chỉ là cơ hội để nâng cao giá trị nông sản mà còn là yêu cầu cấp thiết để thích ứng với biến đổi khí hậu và hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu.
Để nông nghiệp 4.0 thực sự trở thành động lực cho sự phát triển bền vững của ngành nông nghiệp Việt Nam, cần có sự chung tay của tất cả các bên liên quan, từ nhà nước, doanh nghiệp, viện nghiên cứu đến người nông dân. Đặc biệt, cần có chiến lược đổi mới toàn diện, từ tư duy sản xuất đến cách thức tổ chức, quản lý và tiêu thụ nông sản.
Với tiềm năng to lớn về nông nghiệp, nguồn nhân lực dồi dào và sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, tin rằng nông nghiệp Việt Nam sẽ sớm bắt kịp xu thế nông nghiệp 4.0 toàn cầu, từng bước khẳng định vị thế trên thị trường quốc tế, đóng góp quan trọng vào sự phát triển bền vững của đất nước.
Tiến Hoàng
