Lừa đảo “mạo danh người thân” qua tin nhắn: Bẫy cũ, nạn nhân mới

Theo dõi KT&TD trên

Cơ quan Công an liên tục khuyến cáo, song nhiều người vẫn “sập bẫy” chỉ vì một khoảnh khắc cảm xúc lấn át lý trí.

Ở tầng bề mặt, câu chuyện thường bắt đầu rất đời thường. Một tài khoản quen biết nhắn tin với cách xưng hô đúng như mọi khi, đề nghị giúp chuyển khoản vì “ứng dụng đang lỗi”, hoặc kể chuyện tai nạn, nhập viện, cần tiền gấp. Người nhận nhìn thấy ảnh đại diện, lịch sử trò chuyện, những câu nói rất giống phong cách người thân mình, và lòng tin lập tức hình thành. Phía sau màn hình, kẻ lừa đã kịp chiếm quyền truy cập tài khoản từ trước: Dò mật khẩu, lấy được mã khôi phục nhờ dữ liệu rò rỉ, cài mã độc, hay lợi dụng những phiên đăng nhập bị bỏ quên. Khi kiểm soát được tài khoản, chúng đọc lại hội thoại cũ để sao chép cách nói năng, giờ giấc liên lạc, thậm chí tên gọi trong gia đình; mọi chi tiết nhỏ được gom lại để bức chân dung “người thân” trở nên thuyết phục.

Cú lừa vận hành dựa trên ba mũi đánh tâm lý: Tạo cảm xúc mạnh, gieo niềm tin bề ngoài, và áp lực thời gian. Cảm xúc thương xót hoặc sốt ruột khiến nạn nhân muốn giúp ngay, niềm tin bề ngoài đến từ tài khoản thật quen thuộc, còn áp lực thời gian - “làm ngay, không sẽ muộn” - bịt các lỗ hổng kiểm chứng. Chỉ cần một lần chấp nhận chuyển khoản vào tài khoản “người quen của người thân”, tiền sẽ lập tức được đẩy qua nhiều ví điện tử khác nhau rồi rút sạch. Nhiều vụ việc cho thấy các nạn nhân chỉ mất vài phút trò chuyện là thiệt hại hàng chục triệu đồng.

Đối phó với thủ đoạn này, cơ quan chức năng nhiều lần nhấn mạnh nguyên tắc tối thiểu: Cơ quan công an, viện kiểm sát, tòa án không bao giờ yêu cầu chuyển tiền qua điện thoại hay qua các liên kết gửi trên mạng xã hội để “chứng minh vô tội”, “xác minh điều tra”. Mọi đề nghị nộp tiền như vậy đều là dấu hiệu lừa đảo. Tuy nhiên, không thể trông chờ chỉ vào điều tra và trừng phạt. Sự an toàn trước hết bắt đầu từ thói quen sử dụng mạng của chính mỗi người.

Cách phòng tránh hiệu quả nhất lại đơn giản: Trước bất kỳ yêu cầu vay hay chuyển tiền nào qua tin nhắn, hãy xác minh ngoài kênh chat. Một cuộc gọi điện trực tiếp, tốt nhất là gọi video, đủ để nhận ra giọng nói và khuôn mặt người thân. Nếu người ở đầu dây viện cớ “mạng yếu, không video được”, đó là lá cờ đỏ cần lập tức dừng lại. Xác minh qua một đầu mối thứ ba cũng rất hữu ích: liên hệ trực tiếp người thân hoặc người nhà họ theo số cũ đã lưu trong danh bạ, không bấm vào số hoặc đường link do tài khoản đang nhắn gửi tới.

Song song với thói quen xác minh, “cửa nhà số” phải được khóa chặt. Mật khẩu cần đủ mạnh và không lặp lại giữa nhiều dịch vụ; xác thực hai lớp nên dùng ứng dụng tạo mã (authenticator) thay vì chỉ SMS khi có thể; các phiên đăng nhập lạ phải được kiểm tra và ngắt kết nối định kỳ; thông báo đăng nhập mới nên bật để kịp thời phát hiện bất thường. Thông tin khôi phục tài khoản - email, số điện thoại - không nên công khai; thói quen lưu tự động mật khẩu trên trình duyệt ở máy công cộng cần chấm dứt.

Khi nhận các tin nhắn kèm đường link yêu cầu “xác minh tài khoản”, “nhận tiền hoàn”, “đổi SIM eKYC”, “xem hồ sơ điều tra”, cách an toàn là không nhấp chuột. Ngân hàng, nhà mạng và cơ quan công an không bao giờ yêu cầu cung cấp mã OTP qua chat hay qua liên kết do một tài khoản mạng xã hội gửi đến. Nếu thật sự cần thao tác, hãy tự gõ địa chỉ trang web chính thức hoặc mở ứng dụng chính chủ đã cài đặt, tuyệt đối không đi theo “đường tắt” do người khác gửi.

Dấu hiệu nhận diện tài khoản “chim mồi” đáng nghi thường nằm ở những chi tiết nhỏ: Tên hiển thị giống đến mức chỉ khác một ký tự, ảnh đại diện cũ ghép vội, trang cá nhân trống trơn hoặc chỉ có vài bài đăng mới tạo, lời nhắn thúc ép chuyển tiền vào một tài khoản lạ với lý do “đang mượn tài khoản người nhà”. Khi phát hiện những yếu tố này, phản xạ đúng là ngừng trò chuyện, chụp ảnh màn hình lưu chứng cứ, rồi tìm cách xác minh qua kênh độc lập.

Trong trường hợp không may đã chuyển tiền, việc cần làm ngay là giữ toàn bộ chứng cứ liên quan - nội dung trò chuyện, liên kết, mã giao dịch, số tài khoản nhận tiền - và trình báo với cơ quan công an nơi gần nhất hoặc đầu mối tiếp nhận được công bố chính thức. Sự phối hợp nhanh chóng giúp tăng cơ hội phong tỏa dòng tiền trước khi đối tượng rút sạch qua các tầng trung gian.

Ở tầng chính sách, các nền tảng số cần chia sẻ trách nhiệm bằng những công cụ bảo vệ người dùng: Phát hiện và gắn cảnh báo cho các cuộc hội thoại chứa từ khóa có nguy cơ cao, cho phép báo cáo tài khoản đáng ngờ chỉ với một thao tác, kiểm soát chặt việc tạo tài khoản ảo. Ngân hàng và ví điện tử có thể bổ sung thông điệp cảnh báo ngay trên màn hình chuyển tiền, rà soát và tạm chặn giao dịch khi phát hiện dấu hiệu lặp lại vào các tài khoản nằm trong danh sách cảnh báo do cơ quan điều tra cung cấp. Trường học, công sở, tổ dân phố nên tổ chức các buổi sinh hoạt an ninh số định kỳ, diễn tập tình huống - chỉ một lần thực hành đúng quy trình xác minh cũng có thể cứu cả gia đình khỏi một phi vụ lừa đảo.

Tựu trung, mạo danh người thân là biến thể của kỹ nghệ thao túng cảm xúc trên nền tảng số. Chúng ta không thể loại bỏ hoàn toàn rủi ro, nhưng có thể thu hẹp đáng kể “cửa sổ cơ hội” của kẻ gian bằng ba thói quen giản dị: bình tĩnh đọc kỹ, xác minh ngoài kênh chat, và nói “không” với liên kết lạ. Khi mỗi người tự giác nâng chuẩn an toàn cá nhân, cộng đồng cũng trở nên vững vàng hơn.

Công an thành phố Hà Nội tiếp tục khuyến cáo người dân thận trọng khi sử dụng mạng xã hội, kiểm chứng thông tin trước khi thực hiện giao dịch tài chính, không cung cấp mật khẩu, mã OTP cho bất cứ ai, chủ động bảo mật tài khoản, và kịp thời trình báo khi phát hiện dấu hiệu lừa đảo. An toàn trên không gian mạng không chỉ đến từ những chuyên án lớn; nó bắt đầu từ một cú điện thoại xác minh và một giây bình tĩnh trước nút “chuyển tiền”.