Loạt rào cản khiến quyền lựa chọn đơn vị bán lẻ điện ngoài EVN còn xa vời
Nghị định 57 năm 2025 mở đường cho cơ chế bán điện trực tiếp giữa các nhà phát điện tái tạo và khách hàng lớn. Tuy nhiên, việc triển khai còn nhiều vướng mắc, từ cơ chế giá đến quy định bán điện dư và cấp chứng chỉ xanh…
Để từng bước hình thành thị trường bán lẻ điện cạnh tranh, chấm dứt vai trò người mua duy nhất của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), Chính phủ đã ban hành Nghị định 57 năm 2025, thay thế Nghị định 80 năm 2024, sau khi Luật Điện lực được thông qua.
Nghị định cho phép các đơn vị phát điện năng lượng tái tạo bán điện trực tiếp cho khách hàng sử dụng điện lớn với sản lượng tiêu thụ từ 200.000 kWh/tháng trở lên, thông qua lưới điện hoặc đường dây kết nối riêng.
Tuy nhiên, EVN cho biết, quá trình triển khai trên thực tế đang gặp không ít vướng mắc.
Cụ thể, điểm b khoản 1 Điều 6 của Nghị định quy định giá bán điện do các bên tự thỏa thuận nhưng không vượt quá mức giá tối đa trong khung giá phát điện của loại hình nguồn điện tương ứng. Vấn đề là hiện nay chưa có khung giá đối với điện mặt trời mái nhà.
Ngoài ra, theo điểm e khoản 12 Điều 5 của Luật Điện lực, chính sách giá điện phải bảo đảm quyền tự quyết định giá mua, giá bán điện, nhưng không vượt quá khung giá điện và cơ cấu biểu giá bán lẻ điện do Nhà nước quy định.
Do giao dịch này mang tính chất bán lẻ, EVN cho rằng cũng cần áp dụng nguyên tắc khung giá bán lẻ. Vì vậy, tập đoàn kiến nghị điều chỉnh theo hướng: Giá bán điện do các bên tự đàm phán, nhưng không vượt quá mức giá bán lẻ điện bình quân hằng năm do Bộ Công thương ban hành.
Một vướng mắc khác nằm ở cơ chế mua bán sản lượng điện dư. Quy định hiện hành cho phép bán phần điện dư trong một số trường hợp: hệ thống điện mặt trời mái nhà đã đấu nối với lưới điện quốc gia và thuộc quy hoạch phát triển điện lực, kế hoạch thực hiện quy hoạch hoặc phương án phát triển mạng lưới cấp điện trong quy hoạch tỉnh (trừ các trường hợp đặc thù); điện mặt trời lắp trên mái nhà ở riêng lẻ có công suất dưới 100 kW và đấu nối trực tiếp vào lưới điện của bên mua điện dư; hoặc hệ thống điện mặt trời mái nhà của tổ chức, cá nhân tại vùng núi, biên giới, hải đảo có lưới điện nhưng chưa kết nối với hệ thống điện quốc gia.
Theo EVN, quy định này còn bất cập vì những hệ thống điện mặt trời mái nhà tự sản xuất, tự tiêu thụ có công suất dưới 100 kW nhưng không lắp đặt trên nhà ở riêng lẻ, chẳng hạn hộ kinh doanh, nhà nghỉ hay khách sạn nhỏ đấu nối hạ áp, thì chỉ được bán điện dư nếu đã nằm trong quy hoạch phát triển công suất.
Trong khi đó, Nghị định 56 năm 2025 lại nêu rõ nguồn điện tự sản xuất, tự tiêu thụ từ năng lượng tái tạo, năng lượng mới đấu nối lưới điện ở cấp hạ áp không bắt buộc phải thuộc quy mô công suất trong quy hoạch.
Sự khác biệt này khiến việc xác định đối tượng nào được phép bán sản lượng điện dư trở nên khó khăn, dễ dẫn đến chồng chéo và cách hiểu không thống nhất. Do đó, EVN kiến nghị cần làm rõ, điều chỉnh để đảm bảo sự thống nhất và thuận lợi cho triển khai.
Không chỉ vậy, theo EVN, nhiều khách hàng hiện mong muốn tham gia cơ chế DPPA để vừa sử dụng điện năng lượng tái tạo, vừa được cấp chứng chỉ xanh hoặc tín chỉ carbon phục vụ xuất khẩu hàng hóa.
Tuy nhiên, họ vẫn chưa rõ cơ quan nào có thẩm quyền phê duyệt và cung cấp chứng chỉ, cũng như thủ tục cần thiết để được công nhận. EVN đề nghị cơ quan quản lý sớm bổ sung quy định, hướng dẫn chi tiết để đáp ứng nhu cầu của doanh nghiệp.
Bên cạnh đó, tập đoàn cũng kiến nghị cho phép đơn vị bán lẻ trong các khu, cụm công nghiệp được nhận ủy quyền từ khách hàng lớn hoặc được mua điện từ các đơn vị phát điện năng lượng tái tạo bán lên lưới, sau đó bán lại cho các khách hàng lớn trong khu công nghiệp do họ quản lý.
Theo EVN, cách làm này sẽ giảm bớt khâu đàm phán lại về phí cung cấp dịch vụ với đơn vị bán lẻ.
Ngày 20/8, Tổng Bí thư Tô Lâm thay mặt Bộ Chính trị ký ban hành Nghị quyết 70 về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến 2030, tầm nhìn 2045. Bộ Chính trị yêu cầu triển khai hiệu quả cơ chế mua bán điện trực tiếp, đồng thời tăng quyền lựa chọn đơn vị bán lẻ điện cho khách hàng.
Hiện, EVN không còn độc quyền nguồn điện nhưng vẫn là bên mua duy nhất trên thị trường bán buôn, nắm toàn quyền truyền tải và bán lẻ. Theo Luật Điện lực 2024, khi thị trường cạnh tranh hoàn thiện, khâu bán lẻ sẽ tách bạch để người dùng có thể lựa chọn nhà cung cấp.
