Hà Nội chuyển mình với phương tiện xanh: Từ chủ trương đến hành động thực chất

Theo dõi KT&TD trên

Không chỉ dừng lại ở khẩu hiệu hay định hướng trên giấy, Thủ đô đã và đang từng bước cụ thể hóa chủ trương bằng những hành động rõ ràng hơn như: phát triển vận tải công cộng sử dụng nhiên liệu xanh, khuyến khích xe điện, từng bước hạn chế phương tiện gây phát thải và điều chỉnh chính sách để tạo lực đẩy cho chuyển đổi xanh… Những bước đi này cho thấy Hà Nội đang chuyển mình theo hướng bền vững hơn, hướng tới một hệ thống giao thông văn minh, hiện đại, thân thiện với môi trường và phù hợp với xu thế phát triển của các đô thị tiến tiến trên thế giới. Đây không chỉ là câu chuyện của quản lý nhà nước mà còn là sự thay đổi nhận thức và tham gia của cộng đồng, để phương tiện xanh trở thành lựa chọn tự nhiên trong đời sống đô thị.

Hà Nội đang phải đối mặt với một thực tế đáng báo động là ô nhiễm không khí đã và đang trở thành thách thức lớn nhất đối với chất lượng sống đô thị. Theo báo cáo của Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội, 56,1% nguồn ô nhiễm phát sinh từ phương tiện giao thông, chủ yếu là xe máy cũ nát chưa được kiểm soát khí thải. Với gần 7 triệu xe máy và khoảng 800.000 ô tô sử dụng xăng dầu đang lưu thông mỗi ngày, cộng thêm ảnh hưởng từ hoạt động sản xuất, dân sinh và hệ thống xử lý rác thải còn hạn chế, Hà Nội liên tục rơi vào tình trạng bụi mịn vượt ngưỡng cho phép, đặc biệt trong các tháng mùa đông - xuân.

Không khó để thấy bầu trời Hà Nội có nhiều khoảng thời gian trở nên mù xám, không khí đặc quánh, tầm nhìn hạn chế. Đáng chú ý, Hà Nội cũng nhiều lần bị liệt kê về mức độ ô nhiễm, như trong ngày 15/7 khi chỉ số AQI từ sáng đến giữa trưa liên tục ở mức đỏ, tím, thậm chí nâu. Hình ảnh vệ tinh và các ứng dụng đo chất lượng không khí phủ kín Thủ đô bằng màu cảnh báo, tín hiệu cho thấy ô nhiễm không còn là sự cố bất thường mà đã trở thành trạng thái kéo dài.

Theo TS. Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Hội Không khí sạch Việt Nam, chất lượng không khí Hà Nội đã suy giảm nhiều năm liên tiếp và xu hướng vẫn đang tăng. Mùa đông từ tháng 10 đến tháng 4 là giai đoạn ô nhiễm cao điểm, tác động trực tiếp tới sức khỏe cộng đồng.

Một số nghiên cứu y khoa cũng chỉ ra, không chỉ gây kích ứng hô hấp, ô nhiễm còn làm tăng nguy cơ tim mạch, huyết áp, nhồi máu cơ tim, đột quỵ, suy giảm hệ miễn dịch, thậm chí liên quan tới Alzheimer và Parkinson. Điều này cho thấy vấn đề không chỉ là môi trường mà là sức khỏe, năng suất lao động, chất lượng dân số và tương lai của đô thị.

Từ những cảnh báo đó, nhiều chuyên gia cho rằng Hà Nội cần một bước chuyển đổi mạnh mẽ trong lĩnh vực giao thông, nơi phát thải lớn và tác động trực tiếp nhất. Tuy nhiên, hành trình chuyển sang phương tiện xanh không chỉ là thay đổi công nghệ, mà còn vấp phải ba điểm nghẽn lớn gồm hạ tầng chưa đồng bộ, chi phí đầu tư cao và thói quen sử dụng phương tiện cá nhân ăn sâu trong đời sống đô thị.

Theo ông Nguyễn Hoàng Hải, Phó Chủ tịch Hiệp hội Vận tải hành khách công cộng Hà Nội, một trong những rào cản để xanh hóa giao thông đó là giá thành phương tiện xanh hiện vẫn cao hơn nhiều so với phương tiện sử dụng nhiên liệu hóa thạch; trong khi rủi ro công nghệ, yêu cầu hạ tầng và chi phí đầu tư ban đầu khiến người dân và doanh nghiệp e ngại. Vì vậy, cần những chính sách đủ lực như: ưu đãi tín dụng, giảm lãi suất vay, miễn giảm lệ phí trước bạ, trợ giá cho vận tải công cộng xanh, đào tạo nhân lực kỹ thuật, và ưu đãi thuế cho doanh nghiệp đầu tư và

Trước thực trạng ô nhiễm ngày càng nghiêm trọng, Hà Nội xác định mục tiêu phát triển đô thị theo hướng “Văn hiến - Văn minh - Hiện đại - Xanh - Thông minh”, trong đó môi trường và giao thông xanh là trụ cột không thể tách rời. Hà Nội cũng hướng đến các giải pháp ứng phó mang tính tổng thể, đồng bộ và có lộ trình khả thi, thay vì những biện pháp ngắn hạn hoặc mang tính đối phó.

Đáng chú ý, hiện khung pháp lý cũng đang tạo điều kiện để Hà Nội hành động mạnh mẽ hơn về vấn đề này. Cụ thể, Điều 28 của Luật Thủ đô 2024 giao cho Thành phố quyền quy định tiêu chí xác định vùng phát thải thấp, quyết định phạm vi hạn chế phương tiện gây ô nhiễm, ban hành chính sách hỗ trợ chuyển đổi từ nhiên liệu hóa thạch sang năng lượng sạch và đầu tư hạ tầng phục vụ phương tiện xanh… Đây được xem là nền tảng quan trọng để Hà Nội triển khai các mô hình quản lý giao thông hiện đại theo chuẩn đô thị tiên tiến.

Động lực chính sách tiếp tục được củng cố khi ngày 12/7/2025, Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị 20/CT-TTg, yêu cầu Hà Nội đẩy nhanh các giải pháp cấp bách nhằm ngăn chặn và xử lý ô nhiễm môi trường, đặc biệt trong lĩnh vực giao thông đô thị, xử lý nước thải và rác thải rắn. Chỉ thị nhấn mạnh tinh thần triển khai là quyết liệt - khẩn trương - có kết quả đo lường từ đó là động lực để Thành phố tăng tốc chuyển đổi.

Từ hành lang pháp lý hiện Hà Nội cũng đang tích cực triển khai vấn đề này vào trong thực tiễn. Một trong những bước đi cụ thể nhất hiện nay là triển khai hạ tầng trạm sạc cho phương tiện điện. Đến nay, gần 1.400 vị trí đã được các xã, phường, doanh nghiệp và đơn vị trên địa bàn Hà Nội đề xuất lắp đặt, trong đó riêng 9 phường bên trong Vành đai 1 đã đề xuất 115 vị trí.

Theo Sở Xây dựng Hà Nội, hạ tầng trạm sạc là điều kiện quan trọng nhất để quá trình chuyển đổi xanh diễn ra hiệu quả. Muốn thúc đẩy phương tiện điện, trước hết phải có hệ thống sạc đủ rộng, đủ tiêu chuẩn và đủ an toàn. Hiện Bộ Khoa học và Công nghệ đã công bố 23 tiêu chuẩn quốc gia liên quan đến trạm sạc, đồng thời đang xây dựng quy chuẩn kỹ thuật mới, dự kiến hoàn thiện trong tháng 11/2025. Đây là một bước then chốt để bảo đảm thống nhất trong thiết kế, vận hành và quản lý.

Ở góc độ chuyên gia, trao đổi với phóng viên Báo Lao động Thủ đô, PGS.TS Bùi Thị An, Viện trưởng Viện Tài nguyên, Môi trường và Phát triển cộng đồng, khẳng định chuyển đổi giao thông xanh là xu thế tất yếu của thế giới và Việt Nam.

PGS.TS Bùi Thị An nhấn mạnh, ô nhiễm không khí không chỉ ảnh hưởng đến môi trường mà còn tác động trực tiếp đến an sinh xã hội, sức khỏe cộng đồng và sự phát triển bền vững. Cụ thể, số liệu của Bộ Y tế cũng chỉ ra ung thư phổi là bệnh gây tử vong đứng thứ hai tại Việt Nam, trong đó ô nhiễm không khí là một trong những nguyên nhân quan trọng. Vì vậy, bà An cho rằng đây không chỉ là nhiệm vụ của ngành giao thông mà là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị, với yêu cầu truyền thông mạnh mẽ, giáo dục từ sớm và thay đổi nhận thức cộng đồng.

Để tháo gỡ khó khăn về vấn đề “xanh hóa” giao thông, PGS.TS Bùi Thị An đề xuất đẩy mạnh xã hội hóa đầu tư, ưu tiên tín dụng cho doanh nghiệp tham gia giao thông xanh, đồng thời hoàn thiện hạ tầng đường sá, tăng cường kết nối mạng lưới và áp dụng chế tài phù hợp để tạo thay đổi thực chất. “Chúng ta chắc chắn sẽ làm được, vì phát triển xanh là xu hướng không thể đảo ngược”, PGS.TS Bùi Thị An nhấn mạnh.

Hướng tới giai đoạn 2025 - 2030, Hà Nội đặt mục tiêu xây dựng một hệ sinh thái giao thông hiện đại, trong đó đường sắt đô thị, vận tải công cộng và phương tiện xanh giữ vai trò trung tâm. Thành phố phấn đấu hoàn thành khoảng 100km đường sắt đô thị, đồng thời triển khai hệ thống quản lý giao thông thông minh và mở rộng mạng lưới kết nối phục vụ người dân. Đây là nền tảng để giảm phụ thuộc vào phương tiện cá nhân và tiến tới mô hình đô thị phát thải thấp.

Đáng chú ý, sau gần 15 năm với nhiều thách thức, Hà Nội đã đưa vào khai thác 21,5km đường sắt đô thị, gồm tuyến Cát Linh - Hà Đông và đoạn trên cao tuyến Nhổn - ga Hà Nội. Dù mới đi vào vận hành nhưng 2 tuyến đã chứng minh rõ hiệu quả của loại hình vận tải công cộng khối lượng lớn đó là giảm áp lực ùn tắc, hạn chế ô nhiễm và tạo thói quen di chuyển văn minh, an toàn cho người dân trong giờ cao điểm.

Thống kê cho thấy, tuyến Nhổn - Cầu Giấy dù chỉ chạy qua 8 ga nhưng đã phục vụ 19.000 - 21.000 lượt khách/ngày, còn tuyến Cát Linh - Hà Đông đạt trung bình 35.000 lượt/ngày. Tỷ lệ tàu chạy đúng giờ đạt hơn 99%, trong khi mức độ hài lòng của hành khách gần như tuyệt đối 99,9%. Theo ông Khuất Việt Hùng, Chủ tịch Hội đồng thành viên Hanoi Metro, sự tăng trưởng ổn định này khẳng định nhu cầu thực tế và sự đón nhận tích cực từ cộng đồng đô thị.

Cùng với đường sắt đô thị, chuyển đổi xanh trong vận tải hành khách đang có bước tiến rõ rệt. Theo Sở Xây dựng Hà Nội, 47,4% taxi hiện đã chuyển sang phương tiện xanh; xe buýt sử dụng năng lượng sạch từng bước được mở rộng, hướng tới mục tiêu đến năm 2030 chuyển đổi 100% vận tải công cộng sang phương tiện xanh. Để đạt được mục tiêu này, Thành phố đang xây dựng các chính sách ưu đãi tài chính, cơ chế hạn chế phương tiện gây ô nhiễm, và phát triển đồng bộ hạ tầng năng lượng sạch. Các giải pháp này không chỉ hướng tới giảm phát thải mà còn nhằm nâng tỷ lệ người dân sử dụng vận tải công cộng lên 30% vào năm 2030, tạo nền tảng cho một đô thị văn minh, thân thiện, bền vững và đáng sống.

Trở lại với góc nhìn cộng đồng, TS. Hoàng Dương Tùng cho rằng người dân là nhân tố quyết định trong quá trình xanh hóa giao thông đô thị. Phương tiện cá nhân vẫn chiếm tỷ trọng lớn, trong khi thói quen sử dụng phương tiện công cộng còn hạn chế, vì vậy thay đổi nhận thức và hành vi là chìa khóa quan trọng.

TS. Hoàng Dương Tùng cũng nhấn mạnh, mỗi người đều có thể tham gia bằng những hành động rất nhỏ nhưng thiết thực như bảo trì xe máy để giảm phát thải, lựa chọn đi bộ và xe đạp khi có thể, sử dụng phương tiện công cộng, tắt máy khi dừng đèn đỏ… Những thay đổi nhỏ tích tụ sẽ tạo ra tác động lớn, không chỉ cho môi trường, mà cho sức khỏe và tương lai của thế hệ sau.

Hành trình xây dựng Hà Nội trở thành đô thị xanh, văn minh không chỉ nằm ở những tuyến đường sắt đô thị đang dần nối dài, những đoàn tàu vận hành đúng giờ hay những chính sách chuyển đổi phương tiện đầy quyết tâm. Điều làm nên sự thay đổi bền vững chính là sự cộng hưởng giữa chủ trương của Thành phố và lựa chọn của mỗi người dân. Khi hạ tầng được đầu tư, khi giao thông công cộng trở nên thuận tiện, khi các cơ chế hỗ trợ được triển khai thực chất, thì việc giảm dần phương tiện cá nhân, ưu tiên phương tiện xanh sẽ trở thành xu thế tự nhiên.

Một Thủ đô đáng sống không chỉ được đo bằng tốc độ phát triển, mà còn bằng chất lượng không khí, bằng những tuyến phố bớt khói bụi, bằng những hành trình di chuyển an toàn, văn minh và đầy nhân văn. Hành động hôm nay dù là một chính sách lớn hay đơn thuần chỉ là việc tắt máy chờ đèn đỏ… đều góp phần tạo nên tương lai xanh cho Hà Nội. Và khi toàn xã hội cùng chung tay, mục tiêu đến năm 2030 không còn là khẩu hiệu, mà sẽ trở thành hiện thực, đó là một Hà Nội hiện đại, thông minh, bền vững và chan hòa vì cuộc sống tốt đẹp hơn cho các thế hệ mai sau.

----------------------

Đinh Luyện - T.An