8,5 triệu xe xăng dầu "bủa vây" Hà Nội: Khẩn cấp vùng phát thải thấp
Hàng triệu xe chạy xăng dầu tại Hà Nội gây áp lực lên môi trường, đặt ra nhu cầu cấp thiết vùng phát thải thấp để tiến tới Net Zero 2050.
Hàng triệu xe chạy xăng dầu tại Hà Nội gây áp lực lên môi trường, đặt ra nhu cầu cấp thiết vùng phát thải thấp để tiến tới Net Zero 2050.
Theo Chỉ thị 20 ban hành ngày 12/7 về một số nhiệm vụ cấp bách, quyết liệt ngăn chặn, giải quyết tình trạng ô nhiễm môi trường, Thủ tướng Phạm Minh Chính yêu cầu Hà Nội thực hiện các giải pháp, biện pháp để các tổ chức, cá nhân chuyển đổi phương tiện, lộ trình đến ngày 01 tháng 7 năm 2026 không có xe mô tô, xe gắn máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch lưu thông trong Vành đai 1; từ ngày 01 tháng 01 năm 2028 không có xe mô tô, xe gắn máy, hạn chế xe ô tô cá nhân sử dụng nhiên liệu hóa thạch lưu thông trong đường Vành đai 1, Vành đai 2; từ năm 2030 tiếp tục mở rộng thực hiện trong đường Vành đai 3.
Áp lực từ số lượng phương tiện và lượng phát thải
Tại Hà Nội, hơn 8,5 triệu phương tiện cá nhân đang lưu thông hàng ngày, trong đó khoảng 1,2 triệu ô tô và gần 7,3 triệu xe máy đều sử dụng xăng hoặc dầu diesel. Mức tăng trưởng bình quân hơn 5% mỗi năm khiến các tuyến đường nội đô luôn chật kín, đặc biệt vào giờ cao điểm. Không chỉ gây ra ùn tắc kéo dài, tình trạng ùn ứ phương tiện còn làm gia tăng nồng độ khí thải ngay tại nguồn, khi mỗi chiếc xe máy đời cũ có thể đốt thải gấp đôi lượng khí ô nhiễm so với tiêu chuẩn Euro 2, còn ô tô cũ của nhiều gia đình ven đô dù được đăng kiểm cũng thường xuyên ở ngưỡng cấp III và IV, đồng nghĩa với tỉ lệ NOₓ, CO và hạt mịn PM2.5 thải ra rất cao.
Năm 2024, tổng lượng phát thải CO₂ từ giao thông đường bộ tại Hà Nội ước tính lên đến 5,2 triệu tấn, chiếm khoảng 40% tổng phát thải CO₂ của thành phố và tương đương với mức xả thải của một quốc gia trung bình trong khu vực Đông Nam Á. Ngoài CO₂, các loại khí NO₂, SO₂ và các hạt mịn PM2.5 phát sinh từ xăng dầu cũng là nguyên nhân chính khiến nồng độ bụi mịn trung bình năm 2024 ở Hà Nội đạt 45 microgram mỗi mét khối, cao gấp hai lần ngưỡng an toàn theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới. Việc tiếp xúc lâu dài với không khí ô nhiễm đã làm gia tăng bệnh lý hô hấp, tim mạch và ung thư phổi, tạo gánh nặng cho hệ thống y tế công lập.
Mặc dù thành phố đã triển khai các đợt phun sương giữ bụi, lắp đặt trạm quan trắc tự động và khuyến khích sử dụng vé tháng cho xe buýt, cùng các tuyến đường sắt đô thị trên cao nhưng điểm nghẽn hạ tầng vẫn đang là rào cản lớn. Các tuyến đường chính như Phạm Văn Đồng, Giải Phóng, và Nguyễn Trãi, Lê Văn Lương... gần như không còn khoảng trống cho làn đường xe thô sơ hay hành lang xanh. Hệ quả là Hà Nội nhiều lần lọt top những thành phố ô nhiễm nhất thế giới, đặc biệt trong những ngày không có gió và mưa, khi giá trị AQI (Air Quality Index) vượt mức 200, cảnh báo nguy cơ rất cao cho người dân.
Truyền thông và các hội thảo về giao thông xanh đã được tổ chức đều đặn, tuy vậy thói quen sử dụng xe cá nhân từ lâu đã ăn sâu vào văn hóa di chuyển của người Hà Nội. Việc thiếu các giải pháp đồng bộ, từ nâng cấp phương tiện công cộng đến cải thiện hành lang ưu tiên cho xe buýt, đã khiến giao thông công cộng vẫn chưa thể trở thành lựa chọn hấp dẫn. Bên cạnh đó, giá nhiên liệu sinh học và khí hóa lỏng vẫn cao hơn xăng truyền thống, làm giảm khả năng thay thế đại trà cho người dân thu nhập trung bình và thấp.
Giải pháp vùng phát thải thấp hướng tới Net Zero 2050
Việc hình thành vùng phát thải thấp (Low Emission Zone) và khu vực cấm xe chạy xăng dầu ở trung tâm Hà Nội đang trở thành yêu cầu cấp thiết để thực hiện cam kết đạt trung hòa carbon vào năm 2050. Mô hình này không chỉ giới hạn phương tiện động cơ đốt trong cũ tiếp cận khu vực nhạy cảm mà còn thúc đẩy chuyển đổi dần sang phương tiện điện và các hình thức giao thông bền vững. Thực tế tại các thành phố như London và Milan cho thấy, chỉ sau hai năm áp dụng, nồng độ NO₂ giảm trung bình 25% và lượng CO₂ giảm hơn 15%.
Tại Hà Nội, đề xuất phân vùng gồm ba cấp độ: khu vực cấm hoàn toàn xe xăng dầu ở các khu phố cổ, Hoàn Kiếm và Ba Đình với các trạm khép kín, khu vực hạn chế xe tiêu chuẩn khí thải thấp đi vào giờ cao điểm quanh nội thành, và khu vực ưu tiên xe xanh, xe buýt điện cũng như xe máy và ô tô hybrid. Đồng thời, thành phố sẽ cùng Bộ Xây dựng rà soát lại chuẩn khí thải áp dụng cho xe máy và ô tô nhập khẩu, nâng dần từ Euro 2 lên Euro 5 vào năm 2027 và dọn dần phương tiện cũ qua các chương trình thu hồi, tái chế.
Hạ tầng cho xe điện được tính toán mở rộng hơn 1.000 trạm sạc nhanh nội đô trước năm 2026, kết nối với các bến xe buýt lớn, trạm dừng của tuyến đường sắt đô thị và khu chung cư cao tầng. Những chính sách hỗ trợ tài chính bao gồm giảm 50% phí trước bạ, miễn giảm phí đỗ xe và ưu đãi tín dụng xanh cho doanh nghiệp vừa sản xuất vừa lắp đặt trạm sạc. Ngoài ra, việc phát triển hệ thống xe đạp chia sẻ 24/7 và làn đường ưu tiên dành riêng cho xe đạp sẽ khuyến khích người dân chọn phương thức di chuyển không phát thải.
Bên cạnh đầu tư hạ tầng, công tác truyền thông và giáo dục cũng đóng vai trò quan trọng. Thành phố dự kiến mở rộng chiến dịch “Thứ Hai xanh” khuyến khích cán bộ công chức đi làm bằng xe buýt, xe đạp hay đi bộ, đồng thời kết hợp các sự kiện ngoài trời, hội thảo về chất lượng không khí và cải thiện sức khỏe. Những trường hợp vi phạm quy định vùng cấm xe xăng dầu sẽ bị xử phạt hành chính nghiêm ngặt, từ nhắc nhở đến đóng phí cao, nhằm thay đổi ý thức và hành vi di chuyển của cộng đồng.
Việc triển khai vùng phát thải thấp không chỉ giúp giảm phát thải ngay tại trung tâm mà còn tạo hiệu ứng lan tỏa xuống các quận huyện lân cận, khi các chủ xe phải suy nghĩ về việc đổi mới phương tiện. Thêm vào đó, việc xây dựng quy hoạch vận tải công cộng liên vùng giữa Hà Nội và Hưng Yên, Bắc Ninh sẽ giảm áp lực cho hạ tầng nội đô, tạo nên mạng lưới đa phương thức kết nối thuận tiện và thân thiện với môi trường.
Hành trình hướng tới Net Zero 2050 đòi hỏi nỗ lực đồng bộ của chính quyền, doanh nghiệp và người dân. Mỗi chiếc xe chuyển sang sử dụng năng lượng sạch, mỗi tuyến buýt điện mới ra đời và mỗi mét đường bike lane được hoàn thành sẽ là viên gạch xây dựng tương lai xanh cho Thủ đô. Khi những vùng cấm xăng dầu trở thành hiện thực, không gian đô thị Hà Nội sẽ thoáng đãng hơn, sức khỏe cộng đồng được nâng cao và Hà Nội thực sự trở thành hình mẫu cho phát triển bền vững trong khu vực.
Minh Thành-Đức Bách
