Mua sắm online: Từ "tiện tay" thành "thói quen"
Chỉ cách đây vài năm, việc mua sắm trực tuyến còn được nhiều người Việt Nam coi là một hình thức tiêu dùng mới lạ, thậm chí còn nghi ngờ về độ tin cậy.
Những lần đầu tiên "thử nghiệm" mua hàng online thường xuất phát từ sự tò mò hoặc do hoàn cảnh bắt buộc - có thể là tìm kiếm một sản phẩm hiếm gặp trong các cửa hàng truyền thống hay đơn giản chỉ là muốn tiết kiệm thời gian trong nhịp sống bận rộn. Thế nhưng, không ai ngờ rằng những lần mua "tiện tay" ấy lại dần trở thành một thói quen khó bỏ trong cuộc sống hàng ngày của hàng triệu người tiêu dùng Việt.
Sự chuyển đổi từ "tiện tay" sang "thói quen" trong mua sắm online không chỉ đơn thuần là việc thay đổi cách thức mua bán mà còn phản ánh một cuộc cách mạng trong hành vi tiêu dùng. Khi smartphone trở thành vật bất ly thân và kết nối internet ngày càng ổn định, việc "lướt" các ứng dụng mua sắm như Shopee, Lazada hay Tiki đã trở thành hoạt động giải trí quen thuộc. Người tiêu dùng không còn cần phải có nhu cầu cụ thể mới truy cập vào những trang web này, mà thay vào đó, họ duyệt xem các sản phẩm như một cách thư giãn, giống như việc xem phim hay đọc báo.
Các nền tảng thương mại điện tử đã rất tinh tế trong việc "nuôi dưỡng" thói quen này thông qua những chiến lược marketing tâm lý học tinh vi. Thông báo đẩy về các chương trình flash sale, mã giảm giá có thời hạn, hay những gợi ý sản phẩm dựa trên lịch sử tìm kiếm đều được thiết kế để tạo ra cảm giác khẩn cấp và ham muốn sở hữu. Người tiêu dùng thường xuyên nhận được những tin nhắn như "Chỉ còn 2 giờ cuối cùng" hay "Sản phẩm bạn quan tâm đang giảm giá", khiến họ có cảm giác bỏ lỡ cơ hội nếu không hành động ngay lập tức.
Yếu tố tâm lý "FOMO" - Fear of Missing Out (sợ bỏ lỡ) đã trở thành động lực mạnh mẽ thúc đẩy hành vi mua sắm bốc đồng. Khi thấy một sản phẩm có đánh giá tốt, giá cả hợp lý và đặc biệt là có số lượng hạn chế, nhiều người tiêu dùng sẽ quyết định mua ngay mà không cần suy nghĩ kỹ về việc mình có thực sự cần sản phẩm đó hay không. Hành động "add to cart" (thêm vào giỏ hàng) và "checkout" (thanh toán) được thực hiện chỉ trong vài cú chạm, khiến rào cản giữa ý định và hành động trở nên mỏng manh hơn bao giờ hết.
Đại dịch COVID-19 đã đóng vai trò như một chất xúc tác mạnh mẽ, đẩy nhanh quá trình chuyển đổi này. Khi các hoạt động mua sắm tại cửa hàng vật lý bị hạn chế, mua sắm online từ "lựa chọn thay thế" đã trở thành "lựa chọn duy nhất" trong nhiều giai đoạn. Những người từng ngần ngại với hình thức mua sắm này buộc phải làm quen và dần nhận ra những tiện ích mà nó mang lại. Việc có thể so sánh giá cả, đọc đánh giá từ người dùng khác, và nhận hàng tận nơi mà không cần rời khỏi nhà đã tạo ra trải nghiệm mua sắm hoàn toàn mới mẻ.
Sự phát triển của các dịch vụ giao hàng nhanh cũng góp phần quan trọng trong việc hình thành thói quen mua sắm online. Khi thời gian giao hàng được rút ngắn từ vài ngày xuống còn vài giờ, thậm chí là trong ngày, khoảng cách giữa mong muốn và sự thỏa mãn trở nên ngắn hơn đáng kể. Điều này tạo ra một vòng lặp tích cực: mua hàng - nhận hàng nhanh - cảm giác hài lòng - muốn mua thêm. Đặc biệt, với thế hệ Z và millennials, việc nhận được gói hàng đã trở thành một nguồn dopamine tự nhiên, tương tự như việc nhận được "like" trên mạng xã hội.
Thói quen mua sắm online còn được củng cố thông qua việc tích hợp với các hoạt động giải trí khác. Live shopping - hình thức bán hàng trực tiếp qua livestream - đã biến việc mua sắm thành một show giải trí tương tác. Người tiêu dùng không chỉ mua sản phẩm mà còn tận hưởng quá trình giải trí, tương tác với người bán và cộng đồng khác. Họ có thể dành hàng giờ đồng hồ để xem các buổi livestream bán hàng, vừa giải trí vừa săn được những món đồ ưng ý với giá ưu đãi.
Các chương trình khách hàng thân thiết và hệ thống điểm thưởng cũng đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì thói quen. Khi người tiêu dùng tích lũy được một số điểm nhất định hoặc đạt được tư cách thành viên VIP, họ sẽ có xu hướng tiếp tục mua sắm để duy trì đặc quyền hoặc tận dụng những ưu đãi đặc biệt. Điều này tạo ra một mối liên kết tâm lý mạnh mẽ giữa người tiêu dùng và nền tảng, khiến việc chuyển sang đối thủ cạnh tranh trở nên khó khăn hơn.
Mặt trái của thói quen mua sắm online là hiện tượng mua sắm bốc đồng và lãng phí. Nhiều người tiêu dùng thừa nhận rằng họ thường xuyên mua những món đồ không thực sự cần thiết chỉ vì giá rẻ hoặc vì bị "dụ dỗ" bởi các chương trình khuyến mãi. Căn phòng chứa đầy những sản phẩm chưa sử dụng, từ quần áo đến đồ gia dụng, đã trở thành cảnh tượng quen thuộc trong nhiều gia đình. Việc mua sắm online có thể trở thành một cách để xả stress, nhưng đồng thời cũng có thể dẫn đến áp lực tài chính không nhỏ.
Tuy nhiên, không thể phủ nhận những lợi ích mà thói quen mua sắm online mang lại. Nó giúp tiết kiệm thời gian đáng kể, đặc biệt quan trọng trong cuộc sống hiện đại khi mọi người ngày càng bận rộn. Khả năng tiếp cận với hàng nghìn sản phẩm từ khắp nơi trên thế giới, so sánh giá cả một cách dễ dàng, và đọc đánh giá từ những người đã sử dụng thực tế đều là những ưu thế mà mua sắm truyền thống khó có thể cạnh tranh.
Đối với các doanh nghiệp, việc người tiêu dùng hình thành thói quen mua sắm online đã mở ra cơ hội kinh doanh khổng lồ. Các thương hiệu nhỏ có thể tiếp cận khách hàng trên toàn quốc mà không cần đầu tư vào hệ thống cửa hàng vật lý. Dữ liệu về hành vi mua sắm của khách hàng giúp doanh nghiệp hiểu rõ hơn về thị hiếu và nhu cầu, từ đó đưa ra những chiến lược marketing và phát triển sản phẩm phù hợp hơn.
Thói quen mua sắm online cũng đã thay đổi cách thức hoạt động của cả ngành bán lẻ. Nhiều cửa hàng truyền thống buộc phải chuyển đổi số hoặc ít nhất là tích hợp kênh online vào mô hình kinh doanh của mình để không bị tụt lại phía sau. Khái niệm "omnichannel" - tích hợp đa kênh - đã trở thành chiến lược sống còn của nhiều thương hiệu.
Hoàng Nguyễn
